Μέχρι σήμερα, δεκάδες εκατομμύρια μούμιες ζώων έχουν ανακαλυφθεί στην Αίγυπτο. Όμως, ενώ υπάρχουν εκατομμύρια μουμιοποιημένες γάτες, σκύλοι, ιβίδες και αρπακτικά πουλιά, οι μούμιες πρωτευόντων είναι σπάνιες – και ελάχιστα ερευνημένες.
Τώρα, μια νέα ανάλυση των μουμιοποιημένων μπαμπουίνων ρίχνει φως στη θέση των ζώων στην αρχαία Αίγυπτο και δείχνει ότι ενώ τα εκτιμούσαν ως ιερά ζώα, οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν λιγότερο από ιδανικές.
Οι ερευνητές ανέλυσαν οστά μουμιοποιημένων μπαμπουίνων που ανακαλύφθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα στη νεκρόπολη Gabbanat el-Qurud στη λεγόμενη Κοιλάδα των Πιθήκων, νοτιοδυτικά της Κοιλάδας των Βασιλέων της Αιγύπτου. Τα οστά αντιπροσώπευαν δεκάδες μεμονωμένους μπαμπουίνους – από βρέφη έως ενήλικες – σε δύο είδη: τον μπαμπουίνο Hamadryas (Papio hamadryas) και τον μπαμπουίνο της ελιάς (Papio anubis).
Αυτά τα είδη δεν ήταν εγγενή στην Αίγυπτο – εισήχθησαν από δύο περιοχές: “ο μπαμπουίνος ελιάς από το νότο (σημερινό Σουδάν) και ο μπαμπουίνος Hamadryas από ορεινές περιοχές που συνορεύουν με την Ερυθρά Θάλασσα, το Σουδάν και νότια στην Ερυθραία, Σομαλία.” και Αιθιοπία», δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Wim Van Neer, ομότιμος καθηγητής στο Βασιλικό Βελγικό Ινστιτούτο Φυσικών Επιστημών στις Βρυξέλλες. «Η ακριβής προέλευση πρέπει ακόμα να τεκμηριωθεί με περισσότερες λεπτομέρειες», είπε ο Βαν Νερ στο CNN σε ένα email.
Από όλα τα ζώα που λάτρευαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι μπαμπουίνοι ήταν τα μόνα που δεν ήταν αυτόχθονα στην Αίγυπτο, πρόσθεσε ο Van Neer.
Οι μπαμπουίνοι πιστεύεται ότι έπαιξαν ρόλο στις αρχαίες αιγυπτιακές τελετουργίες, ανέφεραν οι επιστήμονες την Τετάρτη στο περιοδικό PLOS One. Όμως, η εκτροφή και η φροντίδα μεγάλων άγριων ζώων – ειδικά μη ιθαγενών ειδών – είναι πρόκληση. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι μπαμπουίνοι στερήθηκαν το φως του ήλιου πριν πεθάνουν και ανέπτυξαν προβλήματα στα οστά λόγω κακής διατροφής. Η εξέταση των σκελετικών υπολειμμάτων αποκάλυψε σημάδια ραχίτιδας. Οι μπαμπουίνοι είχαν παραμορφωμένα χέρια, πόδια και πρόσωπα, μη αναπτυγμένα δόντια, οστεοαρθρίτιδα και άλλες παθολογίες λόγω στέρησης και μεταβολικών ασθενειών.
Οι παραμορφώσεις τους ήταν παρόμοιες με εκείνες που παρατηρήθηκαν στα οστά των μπαμπουίνων από δύο άλλες αρχαίες αιγυπτιακές τοποθεσίες – τη Saqqara και τον Tuna el-Gebel – από την ίδια περίπου περίοδο, έγραψαν οι συγγραφείς.
«Αυτή η άριστα σχεδιασμένη και διεξαγόμενη μελέτη επιβεβαιώνει τα αποτελέσματα ορισμένων προηγούμενων μελετών σχετικά με την κατάσταση της υγείας των μπαμπουίνων στην αρχαία Αίγυπτο», δήλωσε ο Δρ. Salima Ikram, διακεκριμένη πανεπιστημιακή καθηγήτρια Αιγυπτιολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου, η οποία δεν συμμετείχε στην έρευνα της μελέτης. «Το πιο σημαντικό, αποδεικνύει επίσης το γεγονός ότι διάφορα είδη μπαμπουίνων μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο και εκτράφηκαν εκεί», είπε ο Ikram στο CNN σε ένα email. «Είναι συναρπαστικό να φανταστούμε ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προσπάθησαν να καθιερώσουν ένα πρόγραμμα αναπαραγωγής για μπαμπουίνους, έτσι ώστε να μπορούν και να είναι σεβαστοί και να χρησιμοποιηθούν σε θρησκευτικές τελετουργίες».
Ένα χάος από κόκαλα
Στις τρεις κύριες αιγυπτιακές τοποθεσίες όπου θάφτηκαν μούμιες πιθήκων του Παλαιού Κόσμου, ανακαλύφθηκαν 463 μουμιοποιημένα πρωτεύοντα, σύμφωνα με τη μελέτη. Τα οστά μπαμπουίνου που εξετάστηκαν για τη νέα ανάλυση συλλέχθηκαν από αρχαιολόγους το 1905 και το 1906 στο Muséum d’Histoire Naturelle de Lyon στη Γαλλία (τώρα Musée des Confluences).
Οι τάφοι περιείχαν αποξηραμένα κομμάτια δέρματος με μακριές τούφες μαλλιών ακόμα κολλημένες, υποδηλώνοντας ότι τα ζώα στεγάζονταν εκεί ως μούμιες. Οι Γάλλοι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν 23 κρανία, 24 κάτω γνάθους και περισσότερα από 200 απομονωμένα οστά, τα οποία συναρμολογήθηκαν σε πλήρεις σκελετούς, ανεξάρτητα από το αν όλα τα οστά ανήκαν στον ίδιο μπαμπουίνο, σύμφωνα με τη μελέτη.
Δύο σκελετοί είχαν λιθόστρωτο μεταξύ τους από οστά δύο διαφορετικών μπαμπουίνων και ένας σκελετός αντιπροσώπευε τρία από τα πρωτεύοντα. Από τους τέσσερις σκελετούς που συναρμολογήθηκαν σωστά, μόνο ένας είχε το σωστό κρανίο. Αφού ανέλυσαν τα οστά μεμονωμένα, οι συγγραφείς της μελέτης εντόπισαν 36 διαφορετικούς μπαμπουίνους όλων των ηλικιών, μια ομάδα με περισσότερους ενήλικες από νεαρούς και μερικά περισσότερα αρσενικά από θηλυκά.
Τα οστά έδειξαν επίσης σημάδια μεταβολικών προβλημάτων κατά την εφηβεία, συμπεριλαμβανομένων λυγισμένων αξόνων, κακοσχηματισμένων κεφαλών αξόνων και αρθριτικών αρθρώσεων. Δύο θηλυκά μπαμπουίνοι υπέφεραν από τερηδόνα. Υπήρχαν βλάβες σε ορισμένα κρανία. Δύο από τα πρωτεύοντα θηλαστικά είχαν κοντό ρύγχος και δύο άλλα είχαν αριστερόστροφες μύτες.
Οι μούμιες ήταν επίσης αιώνες παλαιότερες από ό,τι πιστεύαμε. Λόγω της εγγύτητας των μούμιων σε κοντινά κεραμικά αντικείμενα στους τάφους, οι προηγούμενες εκτιμήσεις τους τοποθετούν ως να έχουν βρεθεί μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου αιώνα το αρχαιότερο, και πιθανώς μέχρι τον έβδομο αιώνα.
Αλλά όταν οι συγγραφείς της μελέτης εξέτασαν κολλαγόνο οστών και ίνες από ένα ύφασμα τυλιγμένο γύρω από μια άθικτη μούμια μπαμπουίνου, διαπίστωσαν ότι τα ζώα πιθανότατα έζησαν μεταξύ 803 και 520 π.Χ. θάφτηκαν. Οι ερευνητές επιβεβαίωσαν αυτό το χρονικό πλαίσιο χρησιμοποιώντας μια τεχνική που ονομάζεται χρονολόγηση με ραδιενεργό άνθρακα, η οποία μπορεί να καθορίσει την ηλικία του οργανικού υλικού μετρώντας τη διάσπαση ενός ραδιενεργού ισοτόπου άνθρακα.
Ιερά και βάσανα
Οι συνθήκες για τα αιχμάλωτα πρωτεύοντα μπορεί να ήταν ακόμη χειρότερες από ό,τι υποδεικνύονταν τα λείψανά τους, καθώς τα αρχεία παρασίτων και άλλων τύπων ασθενειών συχνά απουσίαζαν από τα οστά, ανέφεραν οι ερευνητές.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα ευρήματα των επιστημόνων δεν υποδεικνύουν ότι οι μπαμπουίνοι κακομεταχειρίστηκαν σκόπιμα. Οι φύλακές τους πιθανότατα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να φροντίσουν τα ζώα, “αλλά δεν πρέπει να ήταν εύκολο”, είπε ο Van Neer.
«Οι μπαμπουίνοι είναι καλοί ορειβάτες και έτσι πιθανότατα φυλάσσονταν σε κτίρια ή περιβόλους με ψηλούς τοίχους για να αποτρέψουν τη διαφυγή τους. Λόγω της έλλειψης ηλιακού φωτός, ανέπτυξαν τις μεταβολικές διαταραχές που βλέπουμε, κυρίως ραχίτιδα. Δεν υπάρχουν σημάδια σπασμένων οστών που να δείχνουν ότι τα ζώα κακοποιήθηκαν σωματικά», είπε.
«Δυστυχώς, οι Αιγύπτιοι δεν γνώριζαν αρκετά για τη φροντίδα και τη διατροφή των μπαμπουίνων», πρόσθεσε ο Ικράμ. «Ενώ προσπάθησαν να τους δείξουν σεβασμό και φροντίδα, στην πραγματικότητα δημιούργησαν συνθήκες που ήταν επιζήμιες για την υγεία και την ευημερία των ζώων – ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις!»
Η Mindy Weisberger είναι επιστημονική συγγραφέας και παραγωγός μέσων ενημέρωσης της οποίας η δουλειά έχει εμφανιστεί στα περιοδικά Live Science, Scientific American και How It Works.
Για περισσότερες ειδήσεις και ενημερωτικά δελτία του CNN, δημιουργήστε έναν λογαριασμό στο CNN.com