Τις τελευταίες εβδομάδες, η νότια Ευρώπη γνώρισε ασυνήθιστα ζεστό καιρό: ξηρασίες ξέσπασαν στην Ιταλία και την Ισπανία, δασικές πυρκαγιές ξέσπασαν στην Κύπρο και η Ακρόπολη στην Αθήνα έπρεπε να κλείσει λόγω των υψηλών θερμοκρασιών.
Αρκετοί αναγνώστες της Telegraph έχουν σχολιάσει άρθρα σχετικά με την κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο. Κάποιοι λένε ότι το κλίμα έχει αλλάξει, αλλά αμφισβητούν αν οι αλλαγές είναι ανθρωπογενείς ή μέρος ενός φυσικού κύκλου. Άλλοι αμφισβητούν τα δεδομένα, υποστηρίζοντας ότι ο καιρός στην Ευρώπη στην πραγματικότητα έχει αλλάξει ελάχιστα με τα χρόνια. Τα καυτά καλοκαίρια, η ξηρασία και οι δασικές πυρκαγιές, υποστηρίζουν, ήταν πάντα μέρος του νοτιοευρωπαϊκού κλίματος.
Πήραμε συνεντεύξεις από πέντε οκταγενείς που ζουν σε χώρες της Μεσογείου για να τους ρωτήσουμε για τις προσωπικές τους εμπειρίες από την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
«Φοβάμαι για τα παιδιά μου και τα παιδιά τους»
Ο 89χρονος Γιώργος Μυλωνάκης μεγάλωσε στο ορεινό χωριό Ζήρος στο ελληνικό νησί της Κρήτης.
«Όταν ήμουν αγόρι, αμέσως μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, ξέραμε ποιες θα ήταν οι εποχές. Μαζεύαμε τις ελιές μας νωρίς την άνοιξη και τα σταφύλια μας τον Σεπτέμβριο για να φτιάξουμε κρασί και ρακή.
«Είχαμε μακρά, ξηρά καλοκαίρια. Μπορούσαμε να βγούμε έξω και να διασκεδάσουμε και ξέραμε ότι θα βρέξει το φθινόπωρο. Πέρυσι έκανε τόσο ζέστη που δεν είχαμε καθόλου σταφύλια και λόγω της ζέστης και των τρομερών ανέμων είχαμε πολύ λίγες ελιές ή ελαιόλαδο. Όσο για τη βροχή, κάποια χρόνια δεν έρχεται καθόλου ή βρέχει τόσο πολύ που ολόκληρες πόλεις πνίγονται στη λάσπη και στα νερά.
«Φυσικά είχαμε άσχημα χρόνια, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ κανένα τόσο άσχημο. Φοβόμαστε τη φωτιά τώρα. Κάναμε πάρτι όλο το καλοκαίρι και μαγειρεύαμε κρέας στο γκριλ. Τώρα τα μπάρμπεκιου δεν επιτρέπονται πλέον την καυτή περίοδο και προσέχουμε τα πυροτεχνήματα ή τα μηχανήματα που βγάζουν σπινθήρες.
«Αλλά είναι επίσης περίεργο ότι συχνά κάνει κρύο τη νύχτα όταν οι μέρες είναι τόσο ζεστές – ίσως γι’ αυτό φυσάει τόσο πολύς αέρας. Έχουμε και αυτά τα μεγάλα σύννεφα – δεν θυμάμαι να ήταν έτσι πριν. Ξαπλώνουν στα βουνά τη νύχτα, φαίνεται σαν το βουνό να ήταν τυλιγμένο σε ένα κομμάτι βαμβάκι.
«Όταν βλέπω τηλεόραση, Θεέ μου, Θεέ μου! (Μητέρα του Θεού!) – τώρα όλα έχουν να κάνουν με τον καιρό: καταιγίδες, πλημμύρες, άνθρωποι που πεθαίνουν από τη ζέστη. Λένε ότι εδώ στην Ελλάδα θα μπούμε σε μπελάδες λόγω της κλιματικής αλλαγής. Πριν από δέκα χρόνια θα γελούσα, αλλά τώρα μερικές φορές φοβάμαι για τα παιδιά μου και τα παιδιά τους».
Συνέντευξη με τη Heidi Fuller Love
«Τώρα βλέπουμε τεράστια χαλάζια που ζυγίζουν μισό κιλό»
Ο 92χρονος Gino Cetrini ζει με την 85χρονη σύζυγό του Elisa στη λίμνη Orta στη βόρεια ιταλική περιοχή λιμνών.
«Όταν μετακόμισα από το Marche στη λίμνη Orta τη δεκαετία του 1960, έβρεχε μέρα και νύχτα. Έβρεχε το καλοκαίρι, έβρεχε την άνοιξη, έβρεχε το φθινόπωρο, αν και οι χειμώνες ήταν αρκετά ξηροί και έφερναν λίγο χιόνι.
«Ωστόσο, το 2022 και το 2023 όλα έμοιαζαν να αλλάζουν. Πέρυσι το καλοκαίρι, η στάθμη του νερού στη λίμνη Ματζόρε έπεσε τόσο χαμηλά που τα σκάφη δεν μπορούσαν πλέον να πλέουν με ασφάλεια – και το ίδιο συνέβη και στον Πάδο. Η ξηρασία ήταν τρομερή. Φέτος θυμίζει περισσότερο τη δεκαετία του 1960, αν και οι καιρικές συνθήκες είναι πιο ακραίες.
«Τώρα έχουμε καταρρακτώδεις βροχές – βρέχει σαν τρελή, σε μόλις δύο μέρες έχει τόση βροχή όση σε έξι μήνες ή ένα χρόνο. Και όλο αυτό το νερό δεν έχει πού να πάει. Οι υποδομές μας –οι γέφυρες, οι όχθες των ποταμών μας– δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν σε αυτό. Πλημμύρες σημειώθηκαν ξανά στην Εμίλια-Ρομάνια πριν από λίγες μέρες. Όταν βρέχει έτσι, είναι πραγματικό χάος. Δεν υπήρχε κάτι τέτοιο πριν από 20 χρόνια.
«Τώρα βλέπουμε επίσης τεράστια χαλάζια που ζυγίζουν περίπου μισό κιλό. Και όσον αφορά τους καύσωνες, η Ιταλία φαίνεται τώρα να χωρίζεται στα δύο. Από τα βόρεια μέχρι τη Ρώμη είναι απλώς εντάξει, αλλά πιο νότια της Ρώμης, ειδικά στη Σικελία, ο καιρός γίνεται ανυπόφορος – είναι σχεδόν σαν έρημος εκεί τώρα. Δεν θυμάμαι να ήταν έτσι όταν ήμουν παιδί».
Συνέντευξη της Kiki Deere
«Έκανε πάντα ζέστη, αλλά δεν είχαμε τόσο έντονο καύσωνα»
Στο Σπλιτ της Κροατίας, ο συνταξιούχος ψαράς Frane Doriç (80) και ο συνταξιούχος ηθοποιός Boris Ugrin (85) συναντιούνται κάθε πρωί για έναν καφέ ή μια παγωμένη μπύρα.
Ο Frane Doriç λέει: «Η κλιματική αλλαγή είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Όταν ήμασταν μικροί δεν φορούσαμε παπούτσια, περπατούσαμε ξυπόλητοι το καλοκαίρι και τα πλακόστρωτα ήταν πάντα πολύ ζεστά. Όταν είσαι νέος είναι διαφορετικά. Η παιδική μου ηλικία μου έφερε τόση χαρά».
«Δεν είχαμε κλιματισμό ή θέρμανση. Ή ψυγεία. Αυτό ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 και αρχικά μόνο λίγοι τα είχαν. Αντίθετα, αποθηκεύσαμε τα τρόφιμα σε ένα Moscadorένα κουτί από ξύλινο σκελετό καλυμμένο με λεπτό πλέγμα έτσι ώστε να μην μπαίνουν μύγες αλλά να περνάει ο αέρας.
«Τη δεκαετία του 1950, το καλοκαίρι μεταφέραμε τεράστιους όγκους πάγου ενός μέτρου σε κιβώτια στο νησί Braçaron με ατμόπλοιο. Ο κόσμος το αγάπησε και όταν φτάσαμε εκεί ήταν σαν να είχε έρθει ο Θεός – έκαναν ένα πάρτι και μας έδιναν δωρεάν μπύρα.
«Ως ψαράς, έβγαινα στη θάλασσα κάθε μέρα στις 5 ή στις 6 το πρωί, ανεξάρτητα από τον καιρό. Τότε δεν υπήρχαν προγνώσεις καιρού. Εμείς, ειδικά οι ψαράδες, ξέραμε πώς να προβλέψουμε τον καιρό. Κάποτε υπήρχαν σίγουρα περισσότερα ψάρια. Το καλοκαίρι η ψαραγορά ήταν ανοιχτή μόνο από τις 7 το πρωί έως τις 8 το πρωί. Υπήρχαν ελεγκτές που θα το έκλειναν αν έβλεπαν ότι το ψάρι δεν ήταν πια φρέσκο. Κρεμάσαμε και αποξηραμένα ψάρια έξω, για παράδειγμα Εγγραφή σε (παρόμοια με τον μπακαλιάρο) και αλατίσαμε τις σαρδέλες για να διατηρηθούν σε βαρέλια.
«Πάντα είχαμε καλοκαιρινές καταιγίδες που κατά καιρούς προκαλούσαν πλημμύρες. Αλλά δεν υπήρξαν ποτέ ξανά σαν αυτή ξηρασία».
«Το Σπλιτ περιβάλλεται από τρία βουνά. Διοκλητιανός [Roman Emperor from 284–305AD] ταξίδεψε πολύ και είχε πολλούς συμβούλους και επέλεξε αυτό το μέρος [to build his palace]. Το κλίμα είναι καλό. Ήταν πάντα ζεστό το καλοκαίρι, αλλά έχουμε ένα ελαφρύ αεράκι από τη θάλασσα».τόσο πολύ“, λένε στα νησιά, είναι δροσερό και δροσιστικό. Εδώ στο Σπλιτ είχαμε επίσης περισσότερο χιόνι το χειμώνα – το 1956 ήταν πολύ βαθιά, περίπου 50 εκατοστά.
«Είναι οι άνθρωποι η αιτία των καύσωνα που βιώνουμε; Ετσι νομίζω. Οτιδήποτε απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα είναι τοξικό. Γι’ αυτό οι πλουσιότερες χώρες στρέφονται τώρα στην ηλιακή και την αιολική ενέργεια, που είναι πιο καθαρές αλλά και πάλι ακριβές. Σκέφτηκα να πάρω ένα ηλιακό πάνελ για την οροφή, αλλά κοστίζουν περίπου 15.000 ευρώ (για αγορά και εγκατάσταση) και πληρώνουν μόνο μετά από περίπου δέκα χρόνια».
Ο Μπόρις Ουγκρίν λέει: «Πιστεύω τους ειδικούς. Πάντα έκανε ζέστη, αλλά δεν είχαμε τόσο έντονους καύσωνες όπως φέτος και πέρυσι το καλοκαίρι».
«Όταν ήμουν παιδί, δεν είχαμε κλιματισμό. Όταν πηγαίναμε για ύπνο, η μητέρα μου μας σκέπαζε με ένα βρεγμένο σεντόνι για να κοιμηθούμε. Οι δρόμοι ήταν με πίσσα, δεν ήταν ασφαλτοστρωμένοι όπως σήμερα, και το καλοκαίρι που έκανε ζέστη έλιωνε η άσφαλτος και κολλούσες πάνω της όταν περπατούσες».
Συνέντευξη της Τζέιν Φόστερ
«Το συμβούλιο ανησυχεί για την παροχή νερού»
Ο Brian Chatterton, πρώην υπουργός Γεωργίας, μετακόμισε στην Ούμπρια από την Αυστραλία το 1990
«Δεν σχεδίαζα να γίνω αγρότης, αλλά οι κάτοικοι του μικρού χωριού όπου ζούσαμε η γυναίκα μου και εγώ δεν ήθελαν να παραμελήσουμε τα ελαιόδεντρα στο κτήμα μας. Έτσι αναλάβαμε την πρόκληση.
«Συνολικά, η ποσότητα της βροχόπτωσης δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου. Βιώνουμε περισσότερες ακρότητες. Η βροχή έρχεται σε απροσδόκητες στιγμές. Υπήρχε ένας τρομερός Νοέμβρης πριν από μερικά χρόνια που απλά δεν μπορούσαμε να βγούμε έξω για να μαζέψουμε ελιές. Όλο και πιο συχνά βρέχει με τέτοια δύναμη που απλά τρέχει αντί να εισχωρήσει στο έδαφος.
«Αυτά τα νέα καιρικά μοτίβα – σε συνδυασμό με τη διάβρωση από γεωργικές πρακτικές που αγνοούν επικίνδυνα τις ανάγκες του εδάφους – αλλάζουν το πρόσωπο της Ιταλίας. Οι ηλίανθοι αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του ιταλικού τοπίου. Αναπτύσσονται όμως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο με τη βοήθεια της υγρασίας από τις ανοιξιάτικες βροχές που συγκρατεί το έδαφος. Χωρίς απαλή ανοιξιάτικη βροχή, χωρίς υγρασία, χωρίς ηλιοτρόπια.
«Στα βόρεια, στην κοιλάδα του Πάδου, η κλιματική αλλαγή αλλάζει το τοπίο με παρόμοιο τρόπο. Ένα χρόνο το ποτάμι είναι τόσο χαμηλά που η θάλασσα ρέει πίσω στην κοίτη του ποταμού. του χρόνου το Πάδο θα ξεχειλίσει από τις όχθες του και οι τράπεζες θα ξεπλυθούν. Οι τεράστιοι πράσινοι ορυζώνες κατά μήκος του ποταμού εξαφανίζονται. Και πού πρέπει να προμηθευτούν οι βόρειοι Ιταλοί το ρύζι ριζότο τους;
«Οι μέσες θερμοκρασίες αυξάνονται από χρόνο σε χρόνο. Όλοι το νιώθουν αυτό. Και όλοι φαίνεται να αποδεχόμαστε τις υψηλότερες θερμοκρασίες ως συνήθως. Οι επαφές μου μου λένε ότι το Περιφερειακό Συμβούλιο της Ούμπρια ανησυχεί για την παροχή νερού στα νοικοκυριά. Στη λεγόμενη «πράσινη καρδιά της Ιταλίας», το νερό διοχετεύεται στα σπίτια από τους υδροφόρους ορίζοντες: όταν αυτοί στεγνώσουν, η αποθήκευση γίνεται πρόβλημα».
Συνέντευξη της Anne Hanley