Το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 1917, ένα γαλλικό φορτηγό πλοίο με το όνομα SS Mont-Blanc συγκρούστηκε με ένα νορβηγικό πλοίο στο λιμάνι Χάλιφαξ στη Νέα Σκωτία του Καναδά. Το SS Mont-Blanc, φορτωμένο με 3.000 τόνους εκρηκτικών για τα πεδία μάχης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, πήρε φωτιά και εξερράγη.
Η προκύπτουσα έκρηξη απελευθέρωσε ποσότητα ενέργειας που ισοδυναμεί με περίπου 2,9 κιλοτόνους TNT και κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης. Αν και μακριά από τις πρώτες γραμμές, αυτή η έκρηξη άφησε ένα τόσο διαρκές σημάδι στο Χάλιφαξ που πολλές περιοχές γνώρισαν περιβαλλοντικές αλλαγές ως αποτέλεσμα του πολέμου.
Η προσοχή των μέσων ενημέρωσης συχνά στρέφεται στις καταστροφικές εκρήξεις που προκαλούνται από βόμβες, drones ή πυραύλους. Και η καταστροφή που έχουμε δει σε πόλεις όπως το Χαλέπι, η Μοσούλη, η Μαριούπολη και τώρα η Γάζα είναι σίγουρα μια έντονη υπενθύμιση του τρομερού αντίκτυπου της στρατιωτικής δράσης.
Ωστόσο, η έρευνα αποκαλύπτει όλο και περισσότερο ευρύτερες και μακροπρόθεσμες συνέπειες του πολέμου που εκτείνονται πολύ πέρα από το πεδίο της μάχης. Οι ένοπλες συγκρούσεις αφήνουν διαρκή ίχνη περιβαλλοντικής ζημίας και αποτελούν πρόκληση για ανάκαμψη μετά την υποχώρηση των εχθροπραξιών.
Ερευνητικό ενδιαφέρον για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του πολέμου
Τοξικές κληρονομιές
Οι μάχες ακόμα και οι πόλεμοι τελειώνουν σχετικά γρήγορα, τουλάχιστον σε σύγκριση με τις περιόδους στις οποίες αλλάζει το περιβάλλον. Όμως τα εδάφη και τα ιζήματα καταγράφουν τις επιπτώσεις τους σε δεκαετίες και αιώνες.
Το 2022, μια μελέτη της χημείας του εδάφους στη βόρεια Γαλλία έδειξε υψηλά επίπεδα χαλκού και μολύβδου (και τα δύο τοξικά σε συγκεντρώσεις πάνω από τα ίχνη), καθώς και άλλες αλλαγές στη δομή και τη σύνθεση του εδάφους, περισσότερα από 100 χρόνια αφότου η τοποθεσία ήταν μέρος του Μάχη του Σομ.
Η έρευνα για πιο πρόσφατες συγκρούσεις έχει επίσης τεκμηριώσει την τοξική κληρονομιά των έντονων μαχών. Μια μελέτη που διεξήχθη το 2016, τρεις δεκαετίες μετά τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ, βρήκε συγκεντρώσεις τοξικών στοιχείων όπως το χρώμιο, ο μόλυβδος και το μεταλλοειδές αντιμόνιο στα εδάφη του πεδίου μάχης. Αυτές οι συγκεντρώσεις ήταν πάνω από δέκα φορές υψηλότερες από ό,τι στα εδάφη πίσω από τις γραμμές του μετώπου.
Η σκόπιμη καταστροφή των υποδομών κατά τη διάρκεια του πολέμου μπορεί επίσης να έχει μόνιμες συνέπειες. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου το 1991, όταν οι ιρακινές δυνάμεις ανατίναξαν περισσότερες από 700 πετρελαιοπηγές στο Κουβέιτ. Ακατέργαστο πετρέλαιο χύθηκε στη γύρω περιοχή, ενώ η πτώση από τα διασκορπισμένα σύννεφα καπνού σχημάτισε ένα παχύ κοίτασμα που ονομάζεται tarcrete σε 1.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα των ερήμων του Κουβέιτ.
Ο αντίκτυπος των πυρκαγιών πετρελαίου στον αέρα, το έδαφος, το νερό και τα ενδιαιτήματα προσέλκυσε την παγκόσμια προσοχή. Σήμερα, στον 21ο αιώνα, οι πόλεμοι ελέγχονται προσεκτικά σε σχεδόν πραγματικό χρόνο για περιβαλλοντικές ζημιές και τη ζημιά που προκαλείται στους ανθρώπους.
Η σύγκρουση είναι μια συστημική καταστροφή
Ένα αποτέλεσμα αυτής της έρευνας είναι η αναγνώριση ότι η σύγκρουση είναι μια καταστροφή που επηρεάζει ολόκληρα ανθρώπινα και οικολογικά συστήματα. Η καταστροφή κοινωνικών και οικονομικών υποδομών όπως η ύδρευση και η αποχέτευση, τα βιομηχανικά συστήματα, οι αλυσίδες εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων και τα δίκτυα δεδομένων μπορεί να έχει ανεπαίσθητες αλλά καταστροφικές έμμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Οι συγκρούσεις μαίνεται στις βορειοδυτικές περιοχές της Συρίας από το 2011. Ως μέρος ενός ερευνητικού προγράμματος με επικεφαλής τους Σύρους συναδέλφους μου στο Πανεπιστήμιο Sham, πραγματοποιήσαμε έρευνες εδάφους στις πληγείσες περιοχές.
Τα αποτελέσματά μας έδειξαν εκτεταμένη διάχυτη ρύπανση του εδάφους σε γεωργική γη. Αυτή η χώρα υποστηρίζει έναν πληθυσμό περίπου 3 εκατομμυρίων ανθρώπων που ήδη υποφέρουν από σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια.
Η ρύπανση είναι πιθανό να οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων, όλα αποτέλεσμα της περιφερειακής οικονομικής κατάρρευσης που προκλήθηκε από τη σύγκρουση. Η έλλειψη καυσίμων για την άντληση φρεατίων, σε συνδυασμό με την καταστροφή της υποδομής επεξεργασίας λυμάτων, οδήγησε σε αυξημένη εξάρτηση από ρέματα που μολύνονται από μη επεξεργασμένα λύματα για την άρδευση γεωργικών εκτάσεων.
Η μόλυνση θα μπορούσε επίσης να οφείλεται στη χρήση λιπασμάτων χαμηλής ποιότητας, στις μη ελεγχόμενες βιομηχανικές εκπομπές και στον πολλαπλασιασμό των αυτοσχέδιων διυλιστηρίων πετρελαίου.
Πιο πρόσφατα, η τρέχουσα σύγκρουση στην Ουκρανία, η οποία οδήγησε σε διεθνείς κυρώσεις στις ρωσικές εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων, έχει αναστατώσει τις γεωργικές οικονομίες παγκοσμίως. Αυτό έπληξε ιδιαίτερα χώρες όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Αίγυπτος, η Νιγηρία και το Ιράν.
Πολλοί μικροκαλλιεργητές σε αυτές τις χώρες μπορεί να αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα ζώα τους και να εγκαταλείψουν τη γη τους λόγω δυσκολίας να αγοράσουν τα υλικά που χρειάζονταν για να ταΐσουν τα ζώα τους ή να καλλιεργήσουν καλλιέργειες. Η εγκατάλειψη της γης είναι μια επιζήμια για το περιβάλλον πρακτική, επειδή μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες για να ανακτηθεί η πυκνότητα της βλάστησης και ο πλούτος των ειδών που είναι χαρακτηριστικός των μη διαταραγμένων οικοσυστημάτων.
Σαφώς, ο πόλεμος μπορεί να γίνει ένα περίπλοκο και περίπλοκο πρόβλημα «συνδέσμου», τα αποτελέσματα του οποίου γίνονται αισθητά μακριά από τις πληγείσες από τον πόλεμο περιοχές.
Συγκρούσεις, καταρράκτες και κλίμα
Η αναγνώριση των περίπλοκων, κλιμακωτών περιβαλλοντικών συνεπειών του πολέμου είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση αυτών των συνεπειών. Μετά τον πρώτο Πόλεμο του Κόλπου, τα Ηνωμένα Έθνη δημιούργησαν μια Επιτροπή Αποζημιώσεων και κατέταξαν το περιβάλλον μεταξύ των έξι αντισταθμίσιμων ζημιών που προκλήθηκαν στις χώρες και τους λαούς τους.
Η Ιορδανία έλαβε περισσότερα από 160 εκατομμύρια δολάρια (127 εκατομμύρια λίρες) σε μια δεκαετία για να αποκαταστήσει τους βοσκοτόπους στην έρημο Badia. Αυτά τα λιβάδια είχαν καταστραφεί οικολογικά από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και τα ζώα τους από το Κουβέιτ και το Ιράκ. Σήμερα, το Badia είναι μια μελέτη περίπτωσης για τη βιώσιμη διαχείριση λεκανών απορροής σε ξηρές περιοχές.
Στη βορειοδυτική περιοχή της Συρίας, βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για την αξιολόγηση της κατανόησης των αγροτών σχετικά με τη ρύπανση του εδάφους σε περιοχές που έχουν πληγεί από συγκρούσεις. Αυτό είναι το πρώτο βήμα στην ανάπτυξη γεωργικών τεχνικών με στόχο την ελαχιστοποίηση των απειλών για την ανθρώπινη υγεία και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος.
Οι ένοπλες συγκρούσεις μπήκαν επιτέλους στην ατζέντα για το κλίμα. Η πιο πρόσφατη σύνοδος κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα, COP28, περιλαμβάνει την πρώτη θεματική ημέρα αφιερωμένη στα θέματα «Βοήθεια, Ανάκαμψη και Ειρήνη». Η συζήτηση θα επικεντρωθεί σε χώρες και κοινότητες όπου η ικανότητα αντοχής στην κλιματική αλλαγή διακυβεύεται από την οικονομική ή πολιτική ευθραυστότητα και τις συγκρούσεις.
Και καθώς ξεκίνησε το COP28, το Conflict and Environment Observatory, μια βρετανική φιλανθρωπική οργάνωση που παρακολουθεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ένοπλων συγκρούσεων, ζήτησε έρευνα για την παρακολούθηση των εκπομπών άνθρακα σε περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις.
Ο αντίκτυπος του πολέμου στο CO2 εξακολουθεί να μην λαμβάνεται υπόψη στον παγκόσμιο κατάλογο των εκπομπών CO2 – μια ουσιαστική αναφορά για τη δράση για το κλίμα. Αλλά μακριά από τον θόρυβο και την αγριότητα των εκρήξεων, οι επιπτώσεις του πολέμου στο περιβάλλον είναι επίμονες, διάχυτες και εξίσου θανατηφόρες.
Δεν έχετε τον χρόνο να διαβάσετε όσα θα θέλατε για την κλιματική αλλαγή;
Αντίθετα, λάβετε μια εβδομαδιαία συλλογή στα εισερχόμενά σας. Κάθε Τετάρτη, ο περιβαλλοντικός συντάκτης του The Conversation γράφει το Imagine, ένα σύντομο email που πηγαίνει λίγο πιο βαθιά σε ένα μόνο θέμα για το κλίμα. Εγγραφείτε στους 20.000+ αναγνώστες που έχουν εγγραφεί μέχρι στιγμής.
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το αρχικό άρθρο.
Ο Jon Bridge προσφέρεται εθελοντικά στο Συμβούλιο για Ακαδημαϊκούς σε κίνδυνο (Cara) για να υποστηρίξει το πρόγραμμά τους για τη Συρία, το οποίο έχει χρηματοδοτήσει ορισμένες από τις εργασίες που περιγράφονται σε αυτό το άρθρο.