Δεν ήμασταν οι πρώτοι που είδαμε τη γκραβούρα, καθώς ήταν σκαλισμένη στην πλαγιά του βουνού πριν από αιώνες ή χιλιετίες, μακριά από αυτήν. Ο Βενεζουελανός αρχαιολόγος José Maria Cruxent τα κατέγραψε ακόμη και στα ημερολόγιά του τη δεκαετία του 1940 – και σίγουρα υπήρχαν επισκέπτες πριν από αυτόν.
Το Cerro Pintado (πολύχρωμος λόφος) στην πολιτεία Amazonas της Βενεζουέλας είναι ένα τοπικό αξιοθέατο και αναπόσπαστο μέρος οποιασδήποτε διαδρομής στο Μέσο Ορινόκο.
Όταν όμως είδαμε το τεράστιο φίδι σκαλισμένο ψηλά στην πλαγιά του βουνού, αμέσως εκπλαγήκαμε και μας περιέργεια. Γιατί ένα φίδι; Γιατί οι δημιουργοί τους σκαρφάλωσαν σε έναν τεράστιο γρανιτένιο λόφο για να τα τοποθετήσουν εκεί ακριβώς; Και τι γίνεται με όλα τα άλλα χαρακτικά που τα περιβάλλουν – τι σημαίνουν;
Όλες αυτές οι ερωτήσεις και πολλά άλλα πέρασαν από το μυαλό της μικρής μας ομάδας καθώς στεκόμασταν κολλημένοι και κουνουπιασμένοι στη σαβάνα στους πρόποδες του λόφου. Η μοναδικότητά του τον έκανε ακόμα πιο συναρπαστικό.
Ενώ υπάρχουν παραδείγματα γιγαντιαίας προϊστορικής τέχνης βράχου σε άλλα μέρη του κόσμου, αυτά φαίνεται να είναι τα μεγαλύτερα. Όπως αναφέρθηκε, μερικά από αυτά ήταν ήδη γνωστά στους αρχαιολόγους, αλλά η ομάδα μας έχει τεκμηριώσει άλλα, μεταξύ άλλων στα σύνορα στην Κολομβία.
Τα αποτελέσματα δείχνουν υψηλή συγκέντρωση αυτών των μνημειακών χαρακτικών στην περιοχή. Τα μοτίβα αυτών των συμβολικών έργων περιλαμβάνουν φίδια, ανθρώπους και σαρανταποδαρούσες. Τα ζώα πιθανότατα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις μυθολογίες των ανθρώπων που τα δημιούργησαν. Τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Antiquity.
Νέες τοποθεσίες προς διερεύνηση
Όταν επισκεφτήκαμε το Cerro Pintado το 2015, υποθέσαμε ότι η γιγάντια, μήκους 42 μέτρων γκραβούρα φιδιού (πιθανότατα ένας βόας ή ανακόντα ιθαγενής της περιοχής) βρισκόταν σε ένδοξη μοναξιά. Προηγούμενοι επιστήμονες είχαν ανακαλύψει ότι πολλά καταφύγια βράχου στη γύρω σαβάνα περιείχαν προϊστορικές ζωγραφιές και είχαμε ήδη δει πολλά χαρακτικά κοντά στις ανασκαφές μας.
Αν και συχνά πολυάριθμες ή αρκετά μεγάλες, καμία από αυτές τις τοποθεσίες δεν έχει φτάσει στην πραγματικά μνημειακή κλίμακα των χαρακτικών Cerro Pintado. Η προφανής μοναδικότητά του μας ώθησε να επιστρέψουμε ευσυνείδητα με ένα drone για να τραβήξουμε καλύτερες εικόνες από το δυσπρόσιτο πάνελ. Ωστόσο, ακόμη και κατά τη διάρκεια του πρώτου μας ταξιδιού στο χωράφι, υποψιαζόμασταν ότι υπήρχαν περισσότερα να ανακαλύψουμε για τη βραχώδη τέχνη της περιοχής.
Ο οδηγός μας, Juan Carlos García, τοπικός εκπαιδευτικός και φωτογράφος, έχει ταξιδέψει πολύ στην περιοχή και μπόρεσε να μας δώσει πολλές πληροφορίες. Καθώς επιθεωρούσε τα νησιά που χωρίζουν το ήρεμο μεσαίο ρεύμα του Ορινόκο από το ταραγμένο πάνω του ρεύμα, έδειξε την κολομβιανή ακτή και μας είπε ωμά: «Βλέπετε αυτόν τον λόφο; Εκεί πέρα, πέρα από αυτό, είναι ένα άλλο φίδι στο μέγεθος του Pintado».
Η πιθανότητα μιας άλλης ουράς ήταν κάτι παραπάνω από δελεαστική για εμάς. Υπήρχαν και κάποια συνοδευτικά μοτίβα; Ήταν πραγματικά τόσο μεγάλο και τόσο ορατό από απόσταση; Επειδή δεν υπήρχαν επιστημονικές άδειες στην Κολομβία, ή ακόμα και με άδειες δεν είχαμε χρόνο να ψάξουμε για μια νέα τοποθεσία, αυτά τα ερωτήματα έμειναν αναπάντητα. Μετά από τέσσερις εκστρατείες στη Βενεζουέλα, η χρηματοδότησή μας για τις επιτόπιες εργασίες έληξε το 2017 και το Cerro Pintado παρέμεινε μοναδικός χώρος όσον αφορά την αρχαιολογία.
Ευτυχώς, ο επικεφαλής ερευνητής του έργου, José Oliver από το Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του UCL, κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για να επιστρέψει στην κολομβιανή πλευρά το 2018. Τα αποτελέσματα της προσεκτικής, συστηματικής έρευνας κοινοποιήθηκαν με την ομάδα σε μια καταιγίδα ενθουσιασμένων μηνυμάτων κειμένου και email, επιβεβαιώνοντας ότι δεν υπήρχε απλώς άλλο ένα φίδι, αλλά αρκετά. Ήταν επίσης συγκρίσιμα σε μέγεθος με το Pintado και σχετίζονταν σαφώς, αλλά το καθένα είχε τη δική του ιδιαιτερότητα.
Η διδακτορική φοιτήτρια του έργου, Natalia Lozada Mendieta από το Universidad de Los Andes στην Κολομβία, τώρα επίκουρη καθηγήτρια, επέστρεψε επίσης το 2021 και το 2022 για να βρει περισσότερα φίδια. Τελικά, ολόκληρη η αρχική ομάδα συναντήθηκε ξανά επί τόπου το 2023. Μαζί και με τη βοήθεια τοπικών οδηγών, δημιουργήσαμε μια βάση δεδομένων με 13 τεράστιες τοποθεσίες βραχογραφικής τέχνης με συνολικά πάνω από 150 μεμονωμένα χαρακτικά.
Εντυπωσιακά μοτίβα
Για εμάς, τα φίδια ήταν τα πιο εντυπωσιακά μοτίβα, αν και γιγάντιες σαρανταποδαρούσες, άνθρωποι που χορεύουν ή παίζουν και μυστηριώδη γεωμετρικά σχήματα άγνωστης πρόθεσης επίσης δεν παρέλειψαν να κάνουν εντύπωση. Παρόλο που το Cerro Pintado δεν είναι μοναδικό όπως πιστεύαμε προηγουμένως, τώρα συνοδεύεται από έναν αστερισμό σχετικών τοποθεσιών – μια αληθινή μνημειακή παράδοση της ροκ τέχνης.
Τα πολύ μεγάλα προϊστορικά βραχογραφήματα, όπως είναι επιστημονικά γνωστά τα βραχογραφήματα, δεν είναι άγνωστα. Η τέχνη της Λίθινης Εποχής στη Νορβηγία απεικονίζει φάλαινες και άλκες, ενώ καμηλοπαρδάλεις και καμήλες σχεδόν σε φυσικό μέγεθος είναι γνωστές από τον Νίγηρα και τη Σαουδική Αραβία.
Η εντυπωσιακή ή χαρακτηριστική ροκ τέχνη όπως αυτή συχνά πιστεύεται ότι μεταφέρει σημαντικές ιδέες ή έννοιες. Ενώ η ακριβής τους σημασία χάνεται, η επίδρασή τους γίνεται αισθητή μέσω της σωματικότητάς τους, δηλαδή του μεγέθους και της τοποθέτησής τους.
Στην περίπτωσή μας, έχουμε την τύχη να παρατηρήσουμε επαναλαμβανόμενα θέματα στις αυτόχθονες κοσμολογίες της βόρειας Νότιας Αμερικής που δείχνουν γιγάντια φίδια ως δημιουργούς και προστάτες των ποταμών – συμπεριλαμβανομένου του μεγάλου «ποταμού» στον ουρανό, του Γαλαξία. Είναι όμως και απειλητικά, αρπακτικά και θανατηφόρα.
Αυτές οι πληροφορίες εμπλουτίζουν την κατανόησή μας για τα αρχαιολογικά ευρήματα. Τα φίδια προορίζονται για να φαίνονται από απόσταση και αντικατοπτρίζουν μια κοινή κατανόηση του κόσμου και των κατοίκων του. Αυτό που ξεχωρίζει το Middle Orinoco ως μοναδικό hotspot, κατά τη γνώμη μας, είναι η απόλυτη συγκέντρωση αυτών των τεράστιων έργων της προκολομβιανής τέχνης.
Φαίνονται να είναι τα μεγαλύτερα στον κόσμο και αντικατοπτρίζουν ένα αμφισβητούμενο αλλά ανοιχτά επικοινωνιακό πολιτιστικό τοπίο της προκολομβιανής περιόδου που μόλις αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε.
Το πιο σημαντικό, με την ετήσια ανάπτυξη του περιφερειακού τουρισμού, οι τοποθεσίες χρειάζονται αυξανόμενη προστασία. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί πρέπει να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό. Αναμφίβολα, υπάρχουν δεκάδες άλλες τοποθεσίες αυτής της μοναδικής μνημειακής παράδοσης που πρέπει να ανακαλυφθούν, να τεκμηριωθούν και ελπίζουμε να διατηρηθούν.
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το αρχικό άρθρο.
Η επιτόπια εργασία, η συλλογή δεδομένων και η ανάλυση χρηματοδοτήθηκαν από μια ερευνητική επιχορήγηση Leverhulme Trust (RPG-234-2014). Ο Philip Riris έλαβε χρηματοδότηση από μια Μεταδιδακτορική Υποτροφία της Βρετανικής Ακαδημίας (PF2\180065) και μια υποτροφία της Εταιρείας Έρευνας Αρχαιοτήτων. Αυτή τη στιγμή χρηματοδοτείται από το AHRC (AH/X002217/1).
Η επιτόπια εργασία, η συλλογή δεδομένων και η ανάλυση χρηματοδοτήθηκαν από ερευνητική επιχορήγηση από το Leverhulme Trust (RPG-234-2014). Ο José Oliver έλαβε χρηματοδότηση από το Fundación de Investigaciones Arqueológicas Nacionales-Colombia (FIAN-Proyecto 505, 2018).
Η Natalia Lozada Mendieta έλαβε χρηματοδότηση από το Centro de Creacion e Investigacion de la Facultad de Artes y Humanidades de la Universidad de Los Andes.