Ο Sir Mark Elder δεν ξέχασε ποτέ την πρώτη του εμφάνιση με την Ορχήστρα Hallé πριν από περισσότερα από 40 χρόνια. «Παίζαμε το Ravel’s Rapsodie espagnole», λέει με ένα κακόβουλο χαμόγελο, «και μόλις είχαμε ζήσει την πρώτη μεγάλη έκρηξη ενέργειας. Υποτίθεται ότι υπήρχε μια δραματική σιωπή, αλλά η βάση του τυμπάνου κατέρρευσε και όταν ένας παίκτης προσπάθησε να το σώσει, χτύπησε ένα κύμβαλο και μια βάση μουσικής. Ο θόρυβος ήταν απίστευτος. Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα, «Εντάξει. Αυτό είναι. Δεν θα συνεργαστώ ποτέ ξανά με αυτήν την ορχήστρα.»
Οι σκέψεις του δεν ήταν προφητικές. Στο γύρισμα της χιλιετίας, ο Έλντερ έγινε μουσικός διευθυντής της Ορχήστρας του Μάντσεστερ, θέση από την οποία πλέον αποχωρεί οριστικά. Υπό την αιγίδα του, θεωρήθηκε ευρέως ως μια χρυσή εποχή για το Hallé, αλλά ο Elder λέει ότι τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά πριν από 25 χρόνια. «Η ορχήστρα δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Ένιωθαν σαν να είχαν χάσει τη χαρά τους να κάνουν μουσική».
Ο Έλντερ ήξερε ότι αν αποδεχόταν τη δουλειά θα κληρονομούσε την κληρονομιά ορισμένων μεγάλων μορφών, με πιο αξιοσημείωτο τον Σερ Τζον Μπαρμπιρόλι, ο οποίος ηγήθηκε της ορχήστρας για 27 ένδοξα χρόνια από το 1943 έως το 1970. Όταν όμως έφτασε, υπήρχε ένα πρόβλημα. «Η ορχήστρα ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης στα τέλη της δεκαετίας του 1990 επειδή είχε συσσωρεύσει τεράστια χρέη υπό το προηγούμενο καθεστώς. Υπήρχε ένα σημείο το 1998 όταν η ορχήστρα απείχε κυριολεκτικά δύο εβδομάδες από τη χρεοκοπία», θυμάται ο Έλντερ. «Είπα ότι δεν ήμουν έτοιμος να υπογράψω συμβόλαιο μέχρι να καταλάβω ότι τα οικονομικά ήταν σε σταθερές βάσεις».
Ευτυχώς, όπως οι περισσότερες μεγάλες ορχήστρες στη Βρετανία, το Hallé σώθηκε από ένα διαφωτισμένο πρόγραμμα του Συμβουλίου Τεχνών της Αγγλίας στο πλαίσιο του οποίου διαγράφηκαν τα χρέη των ορχήστρων σε αντάλλαγμα για την παρουσίαση ενός βιώσιμου επιχειρηματικού σχεδίου. Υπό το ψυχρό φως του 2024, καθώς το Συμβούλιο Τεχνών συνεχίζει τον πόλεμο του ενάντια στην κλασική μουσική και την όπερα, αυτό φαίνεται εξαιρετικό, αν και το Hallé ήταν πιο τυχερό από πολλούς – έλαβε επιχορήγηση αναστολής για το 2023-26.
«Πρέπει να διατηρήσετε την πίστη στην αριστεία, αλλά αυτό φαίνεται να λείπει από το Συμβούλιο Τεχνών», λέει ο Έλντερ. «Πρέπει να παραδεχτούμε ότι κάτι που είναι καλλιτεχνικά πρώτης τάξης αξίζει περισσότερη υποστήριξη από κάτι που είναι τρίτης διαλογής, αλλά ακόμη και αυτή η απλή αρχή φαίνεται αμφιλεγόμενη. Νομίζω ότι είναι τόσο τρομερά λυπηρό που έχουμε μια κυβέρνηση που δεν μπορεί να υποστηρίξει τις τέχνες, που δεν μπορεί να βγει και να πει, «Πιστεύουμε ότι ο πολιτισμός είναι σημαντικός». Υποθέτω ότι είναι επειδή δεν έχει ψήφους».
Το 2000, το όραμα του Έλντερ αποδείχθηκε απλό. «Μπορεί να ακούγεται αλαζονικό, αλλά όταν επιδεικνύεις τις ικανότητές σου σε τέτοιες καταστάσεις, πρέπει να είσαι φιλόδοξος. Ήθελα απλώς να κάνω τη Hallé τη μεγαλύτερη ορχήστρα στον κόσμο για τη βρετανική μουσική Η επιστροφή της Hallé στις ρίζες της, στους Elgar και Vaughan Williams, άξιζε τον κόπο.
Στην πραγματικότητα, ο Γέροντας δεν είναι αλαζονικός. Είναι πολύ καλός αφηγητής – μου είπε κάποτε την ιστορία ενός γνωστού βιολονίστα που του γρύλισε λίγο πριν την παράσταση: «Μου αρέσει ένας μαέστρος που μπορεί να με εξουσιάζει. Συναντιόμαστε στο σπίτι στο βόρειο Λονδίνο με το οποίο μοιράζεται ο Έλντερ Η Νάνσυ, η 44χρονη σύζυγός του. Είναι γεμάτο με αναμνήσεις μιας καριέρας που εκτείνεται σε περισσότερο από μισό αιώνα. Σε ένα μουσικό περίπτερο βρίσκεται η τεράστια παρτιτούρα της καντάτας των James MacMillan, Timotheus, Bacchus και Cecilia, την οποία ετοιμάζει για τις συναυλίες με την ευκαιρία της αποχαιρετιστήριας συναυλίας του στο Hallé το καλοκαίρι.
Έχει διανύσει πολύ δρόμο από τις πρώτες μέρες του ως χορωδός στον Καθεδρικό Ναό του Canterbury. Σπούδασε μουσική στο Κέιμπριτζ και στη συνέχεια έγινε προστατευόμενος του μαέστρου Έντουαρντ Ντάουνς, ο οποίος ζήτησε από τον Έλντερ να τον ακολουθήσει ως βοηθός στην Όπερα του Σίδνεϊ. Το 1979 διορίστηκε μουσικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής της Αγγλίας. Ως μέλος του λεγόμενου «powerhouse» του, διηύθυνε την ENO για 14 χρόνια, δίπλα στον παλιό του φίλο από το Κέιμπριτζ, David Pountney, ο οποίος ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής, και γενικός διευθυντής Peter Jonas.
Όταν ο Έλντερ ανέλαβε την ηγεσία του ΕΝΟ, ήταν μόλις 32. Ήταν μια διαφορετική εποχή που δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου γυναίκες μαέστρος και ο μεγάλος μαέστρος στο βάθρο εξακολουθούσε να τρομοκρατεί τις ορχήστρες. Είχε ποτέ ξεσπάσματα; «Κοιτάξτε, είναι απολύτως κρίσιμο ένας μαέστρος ορχήστρας να μην ξεσπάει ποτέ, σωστά; Αλλά υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες είναι απολύτως σωστό να προσποιούμαστε ότι έχουμε ξεσπάσει. Πρέπει να χρησιμοποιήσετε κάθε δυνατή προσέγγιση για να επιτύχετε την ειδική απόδοση που θέλει ο καθένας. Πρέπει να είσαι ηγέτης και χρειάζεται χρόνος για να καταλάβεις πώς να το κάνεις αυτό. Πρέπει να χτίσεις μια σχέση με μια ορχήστρα βασισμένη στην ψυχολογία, τον ανθρωπισμό και το χιούμορ και χρειάζεσαι όλα αυτά τα πράγματα γιατί πρέπει να απευθυνθείς στη φαντασία και τη φαντασία τους».
Όταν ρωτάω τον Γέροντα για την κατάσταση της παλιάς του ομάδας, η έκφρασή του σκοτεινιάζει. «Λυπάμαι και λυπάμαι που η παλιά μου ομάδα στο Κολοσσαίο είναι τόσο ευάλωτη αυτή τη στιγμή. Γιατί αποδεικνύουν ξανά και ξανά ότι το θέατρο στο υψηλότερο επίπεδο μπορεί πραγματικά να αγγίξει τις ζωές των ανθρώπων».
Πιστεύει ότι το σχέδιο για τη δημιουργία βάσης για την εταιρεία στο Μάντσεστερ είναι βιώσιμο; «Δεν είμαι σίγουρος», λέει μετά από μια μεγάλη παύση.
«Νομίζω ότι είναι ένα πολύ μεγάλο εγχείρημα και το Μάντσεστερ δεν ήταν ποτέ μια μεγάλη πόλη της όπερας και αναρωτιέμαι αν έχει γίνει όλη η απαραίτητη βάση. Θα χρειαστεί ηγεσία, χρήματα και υπομονή και το είδος της μακροπρόθεσμης σκέψης που φαίνεται τόσο σπάνιο στις μέρες μας».
Σίγουρα ο Έλντερ έκανε την προσφορά του στην κλασική μουσική σε επίπεδο βάσης. Μου λέει ότι «ήθελε να δείξει αυτό που πιστεύουμε ότι πρέπει να είναι μια ορχήστρα του 21ου αιώνα. Και αυτό είναι πολύ περισσότερο από το να παίζεις απλώς συναυλίες. Σκεφτήκαμε ότι αν μπορούμε πραγματικά να συνδεθούμε με τις ζωές των ανθρώπων σε αυτήν την πόλη, τότε είμαστε στο σωστό δρόμο».
Ένας τρόπος με τον οποίο ήθελε ο Έλντερ να το πετύχει αυτό ήταν να ιδρύσει αυτό που αποκαλεί «πυραμίδα» χορωδιών στο Μάντσεστερ. «Ήμουν τρομοκρατημένος με την έλλειψη τραγουδιού στην πόλη», θυμάται. Το Hallé τρέχει τώρα τέσσερις διαφορετικές χορωδίες, συμπεριλαμβανομένης μιας κοινοτικής ομάδας για άτομα που ζουν στο Ancoats, το προάστιο του Μάντσεστερ όπου εδρεύει το Hallé.
Ο Έλντερ μπορεί να είναι περήφανος που αφήνει το Hallé σε καλή κατάσταση στον διάδοχό του, τον γεννημένο στη Σιγκαπούρη Kahchun Wong, αν και παραδέχεται ότι θα είναι περίεργο να αντιμετωπίσει ένα μέλλον χωρίς την ορχήστρα. Δεν θα μείνει αδρανής, ωστόσο, καθώς θα είναι απασχολημένος ως βασικός προσκεκλημένος μαέστρος της Φιλαρμονικής του Μπέργκεν και θα εμφανίζεται στο Met στη Νέα Υόρκη.
«Φυσικά θα μου λείψει το Hallé», λέει, «αλλά υπάρχει μια νέα ομάδα διαχείρισης και είναι η κατάλληλη στιγμή να προχωρήσουμε και να αφήσουμε την ορχήστρα να αναπτυχθεί χωρίς εμένα.
«Όσον αφορά τη δουλειά μου, είναι πιο εκτεταμένη από ποτέ. Δεν έχω ούτε την επιθυμία ούτε την ευκαιρία να συνταξιοδοτηθώ. Είμαι εδώ για να κάνω μουσική. Γι’ αυτό ζω».
Ο Sir Mark Elder δίνει αποχαιρετιστήρια συναυλίες με τους Hallé στο Bridgewater Hall στο Μάντσεστερ στις 31 Μαΐου και την 1η Ιουνίου. halle.co.uk; Φεστιβάλ Aldeburgh στις 23 Ιουνίου brittenpearsarts.org; BBC Proms στις 21 Ιουλίου bbc.co.uk/proms; Διεθνές Φεστιβάλ Εδιμβούργου στις 17 Αυγούστου, eif.co.uk