Ένας ομαλός συνοριοφύλακας έλεγξε το διαβατήριό μου στο αστραφτερό διεθνές αεροδρόμιο της Σαμαρκάνδης. Στεκόμενος στην καμπίνα του, φορώντας μια υπερμεγέθη στολή, εξέτασε τη φωτογραφία μου και ρώτησε πού μένω. Είχε ήδη εξετάσει και τα 60 και πλέον γραμματόσημα και βίζα και μελέτησε καθένα από τα ολογράμματα ασφαλείας, τα ένθετα μεμβράνης και τις διατρήσεις. και τώρα το κράτησε κοντά σε μια λάμπα και εξέτασε τα υδατογραφήματα σε κάθε σελίδα – προς μεγάλη σιωπηλή, ανακατωσούρα ενόχληση της μεγάλης ουράς των πολιτών του Ουζμπεκιστάν πίσω μου. Τελικά μου έκανε ένα νεύμα.
Καθώς την προσπέρασα, χάρισα σε έναν άλλο Ευρωπαίο επιβάτη ένα αδύναμο χαμόγελο. Μετά από παρόμοια εξέταση, το διαβατήριό της απορρίφθηκε μέχρι να το δει ένας ανώτερος αξιωματούχος. Αλλά δεν ήταν η σοβιετικού τύπου γραφειοκρατία που επιβράδυνε τα πράγματα – ήταν η αφέλεια. Το πλήρως επανασχεδιασμένο αεροδρόμιο άνοιξε μόλις τον Μάρτιο του 2022 και η νεαρή συνοριοφύλακας δεν είχε ιδέα αν το έγγραφό της ήταν πραγματικό, αφού δεν είχε δει ποτέ στο παρελθόν νορβηγικό διαβατήριο.
Η Σαμαρκάνδη φιλοξενεί μερικά από τα καλύτερα δείγματα αρχιτεκτονικής της Κεντρικής Ασίας από τον 14ο έως τον 20ο αιώνα, η Σαμαρκάνδη είναι μία από τις παλαιότερες συνεχώς κατοικούμενες πόλεις στο Ουζμπεκιστάν και μία από τις παλαιότερες στην Κεντρική Ασία, με ιστορία που χρονολογείται από το 1500 π.Χ. ΠΡΟ ΧΡΙΣΤΟΥ. Γνωστό για την παραγωγή χειροτεχνίας του, ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στον θρυλικό δρόμο του μεταξιού, ένα κουβάρι εμπορικών δρόμων μήκους 4.000 μιλίων που εκτείνονταν από την άπω ανατολή της σύγχρονης Κίνας στην Ευρασία μέχρι τη δυτική Τουρκία. ο 2ος αιώνας – κατά μήκος του οποίου μεταφέρονταν μετάξι, μπαχαρικά και νεφρίτης έγινε. Η Σαμαρκάνδη είναι πόλο έλξης για εμπόρους από κοντά και μακριά και αναγνωρίζεται από την UNESCO ως σταυροδρόμι παγκόσμιων πολιτισμών για περισσότερες από δύο χιλιετίες.
Και μετά ήρθαν τα τέλη του 19ου αιώνα. Οι Σοβιετικοί εισέβαλαν και ήλεγχαν τη χώρα μέχρι το 1991. Μετά από αυτό, το Ουζμπεκιστάν πέρασε αρκετές δεκαετίες υπό την απομονωτική κυριαρχία του Προέδρου Ισλάμ Καρίμοφ, ο οποίος ήταν διαβόητος για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καταναγκαστική εργασία στα πανταχού παρόντα βαμβακερά χωράφια της χώρας.
Αν και το Ουζμπεκιστάν και η Σαμαρκάνδη θεωρούνται ευρέως το κόσμημα του Δρόμου του Μεταξιού και ένας λαμπερός φάρος σε αμέτρητες λίστες, έγιναν σχετικά ξένα για τους επισκέπτες από μακρινές χώρες αυτή τη στιγμή. Για τους ντόπιους, η Νορβηγία μπορεί να ήταν και ο Ποσειδώνας.
Αλλά όταν ο Καρίμοφ πέθανε το 2016, όλα άλλαξαν. Η διεθνής απομόνωση είχε οδηγήσει σε ανεργία των νέων και κατάρρευση της οικονομίας, έτσι ο διάδοχος του Καρίμοφ, Σαβκάτ Μιρζιγιόγιεφ, εφάρμοσε γρήγορα δικαστικές μεταρρυθμίσεις και άνοιξε τη χώρα στον τουρισμό και τις ξένες επενδύσεις. Μέχρι το 2020, ο αριθμός των χωρών στις οποίες χορηγήθηκαν ταξίδια χωρίς βίζα στο Ουζμπεκιστάν αυξήθηκε από εννέα σε 90. Οι επιλογές διαμονής σχεδόν διπλασιάστηκαν και ο αριθμός των τουριστικών πρακτόρων υπερτριπλασιάστηκε. Ο αριθμός των ξένων επισκεπτών αυξήθηκε από δύο σε 6,7 εκατομμύρια, καθώς η χώρα επικεντρώθηκε στην προσέλκυση τουριστών από πιο μακριά και στις αρχές του 2020 το Ουζμπεκιστάν ονομάστηκε η τέταρτη ταχύτερα αναπτυσσόμενη τουριστική χώρα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNWTO).
Οι συνδέσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο με το Ουζμπεκιστάν θα αυξηθούν επίσης. Τον Μάρτιο του 2024, η Uzbekistan Airways ανακοίνωσε ένα νέο δρομολόγιο από το Λονδίνο Gatwick προς την Τασκένδη. Η εκτόξευση έχει προγραμματιστεί για τις 7 Απριλίου 2024 και θα αυξήσει τη συνολική χωρητικότητα θέσεων από το Λονδίνο στο Ουζμπεκιστάν κατά 50 τοις εκατό (άλλη μια υπηρεσία της Uzbekistan Airways λειτουργεί ήδη από το Χίθροου).
Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σε μια πόλη στην οποία κυριαρχούσε επί μακρόν η σιδερένια κυριαρχία των δικτατόρων – 329 π.Χ. Κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο τον 13ο αιώνα π.Χ., καταστράφηκε από τον Τζένγκις Χαν τον 13ο αιώνα και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του Ταμερλάνου τον 14ο αιώνα – αυτή η θυελλώδης άνοδος στη νεωτερικότητα χαιρετίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους πολίτες της Σαμαρκάνδης και από μια κυβέρνηση που αντλεί έμπνευση από την Κόλπος και τα λαμπερά Εμιράτα. Αλλά είναι ένα σχέδιο που δεν αντιμετωπίζει πάντα με ευγένεια την κουλτούρα και τις παραδόσεις των ιστορικών τόπων – απλά κοιτάξτε το Παλιό Ντουμπάι και μέρη όπως το Λιτζιάνγκ της Κίνας, τα οποία τώρα αισθάνονται περισσότερο σαν tribute συγκροτήματα παρά με αληθινά συγκροτήματα και θα αναγκαστούν να ανταγωνιστούν τους όπως το Madinat Jumeirah του Ντουμπάι, μια «μοντέρνα επανερμηνεία» ενός παραδοσιακού αραβικού χωριού.
Τουλάχιστον στο Ουζμπεκιστάν γίνονται προσπάθειες σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν. Το ίδιο το κτίριο του τερματικού σταθμού του αεροδρομίου της Σαμαρκάνδης είναι ένα νεύμα στον Ulugh Beg, τον αστρονόμο του 15ου αιώνα που παραμένει ο πιο διάσημος πολίτης της πόλης. Το σχέδιο προορίζεται να μοιάζει με ανοιχτό βιβλίο (το κοσμολογικό του βιβλίο, το Zij-i Gurgani), εξ ολοκλήρου επιχρυσωμένο με λάμπες. Σελίδες βγαίνουν από την κεντρική ράχη της εισόδου, ένας αστρικός χάρτης λάμπει με αστερισμούς προβολέων στην οροφή.
Αυτή η προσπάθεια να φέρει το παρελθόν στο παρόν είναι επίσης εμφανής στην τελευταία -και πιο τολμηρή- εισβολή της χώρας στο μέλλον, το κοντινό έργο Silk Road Samarkand: ένα τεράστιο, φουτουριστικό τουριστικό συγκρότημα που έγινε το μεγαλύτερο στην Κεντρική Ασία όταν άνοιξε τον Αύγουστο 2022. Με οκτώ πολυτελή ξενοδοχεία (1.200 δωμάτια, επεκτείνοντας τις προσφορές της πόλης κατά περίπου 50 τοις εκατό), 20 μίλια πεζοδρομίου και μια αίθουσα συνεδριάσεων χωρητικότητας 3.000 ατόμων, αυτή η «εικόνα της νέας Σαμαρκάνδης» κόστισε πάνω από 450 εκατομμύρια λίρες κατασκευή Σύμφωνα με τη διεύθυνση του ξενοδοχείου, ήταν ιδέα του Προέδρου Mirziyoyev. Υπάρχει ακόμη και ένα ξενοδοχείο τεσσάρων αστέρων που πήρε το όνομά του προς τιμήν του πιο δημοφιλούς αστρονόμου της χώρας – της Lia! από τον Minyoun Stars of Ulugbek.
Ωστόσο, καθώς στεκόμουν στον 20ο όροφο του γειτονικού Samarkand Regency Hotel, της μεγάλης ιδιοκτησίας που απλωνόταν από κάτω μου, ήταν δύσκολο να μην αισθανθώ ότι αυτό είναι το είδος καταφυγίου που θα μπορούσε να δημιουργήσει ένας εξωγήινος – ένας φαινομενικά άπειρος οριακός χώρος, του οποίου οι χώροι απλώνεται ατελείωτα, φωτίζεται τη νύχτα από έναν γαλαξία από νεραϊδοφώτα που περιστρέφονται γύρω από χιλιάδες φρεσκοφυτεμένα σπορόφυτα.
Το επίκεντρο του τεράστιου θέρετρου είναι η Αιώνια Πόλη των 28 στρεμμάτων: ένα ολοκαίνουργιο τουριστικό κέντρο με πρότυπο μια μεσαιωνική πόλη του Δρόμου του Μεταξιού και αντικατοπτρίζει τα μωσαϊκά, τα χρυσά αραβουργήματα και τους ραβδωτούς θόλους από κοβάλτιο της Παλιάς Πόλης. Τα καταστήματα και τα εστιατόρια είναι γεμάτα από περίεργους ντόπιους, αν και τα αρχιτεκτονικά θαύματα της αρχαίας Σαμαρκάνδης, συμπεριλαμβανομένων των στολισμένων με μαγιόλικα μεντρεσέ της πλατείας Registan, απέχουν μόλις 15 λεπτά. τα φωτεινά μπλε πλακάκια που διακοσμούν τη λεωφόρο των μαυσωλείων του 14ου αιώνα στο Shah-i-Zinda. ο τάφος Jade του Ταμερλάνου. και το εντυπωσιακό παρατηρητήριο του 15ου αιώνα του Ulugh Beg. Αλλά προφανώς πρόκειται ακριβώς για αυτό.
«Η Αιώνια Πόλη είναι ακόμα καλύτερη από το Madinat Jumeirah», λέει ο Roland Obermeier, γενικός διευθυντής του Samarkand Regency Hotel. «Όλοι πηγαίνουν στην πλατεία Ρεγκιστάν, σε αυτά τα μνημεία – αλλά εμείς έχουμε τα δικά μας, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να μείνουν στο θέρετρο και να μην χρειάζεται απαραίτητα να πάνε στην παλιά πόλη.» Σταματάει και προσθέτει: «Οι άνθρωποι πηγαίνουν μόνο για τη Ντίσνεϋλαντ στο Παρίσι».
Η Disneyification της Σαμαρκάνδης είναι μια συνεχιζόμενη συζήτηση που πιθανότατα θα συνεχιστεί για κάποιο χρονικό διάστημα. Προφανώς, οι πολιτιστικοί τουρίστες δεν είναι το επίκεντρο αυτών των προσπαθειών – οι αγορές-στόχοι είναι οι επαγγελματίες ταξιδιώτες, οι διαμονές σε συνέδρια και οι ιατρικοί τουρίστες (όπως η Κωνσταντινούπολη είναι η παγκόσμια πρωτεύουσα των μεταμοσχεύσεων μαλλιών και τα “δόντια του Τούρκου”, πιστεύει ο Obermeier). Η Σαμαρκάνδη θα μπορούσε να γίνει η καρδιά των καρδιολογικών διακοπών.
Τι θέση έχει ο διψασμένος για πολιτισμό τουρίστα στο μέλλον του Ουζμπεκιστάν; Είναι σίγουρα αλήθεια ότι η ώθηση για νεωτερικότητα έχει κάνει την επίσκεψη στη χώρα πιο εύκολη και πιο άνετη από ποτέ. Ομοίως, το Ουζμπεκιστάν του χθες μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει παράλληλα, όσο τα όνειρά του για παγκοσμιοποίηση έχουν πραγματοποιηθεί μόνο κατά το ήμισυ.
Βγείτε πέρα από τα χρυσά μπάνια και τις προσόψεις από καπνιστό γυαλί του μεγασυγκρότημα και μπείτε σε έναν από τους χώρους στάθμευσης του θέρετρου (κινέζικα, ηλεκτρικά κομμάτια χρωμίου που μοιάζουν με το αγαπημένο παιδί μιας Rolls-Royce και ενός Range Rover) και μέσα σε λίγα λεπτά θα βρεθείτε στο στους πρόποδες των βουνών Fann ή στις αγορές της πόλης, όπου έχουν ξεχαστεί όλες οι έννοιες της ανατολίτικης επίδειξης.
Οι φιλικοί έμποροι αγγειοπλαστικής πίνουν τσάι περιτριγυρισμένοι από ταλαντευόμενους πύργους από πορσελάνινα κύπελλα. Οι μάγειρες στην άκρη του δρόμου δίνουν αυτοσχέδια μαθήματα μαγειρικής ενώ ψήνουν κοτόπουλα σε σπιτικούς πήλινους φούρνους tandoor. και γυναίκες με χρυσά δόντια χαμογελούν έντονα καθώς πουλάνε κοκκοποιημένα ζαχαρωτά.
Ίσως τώρα –ενώ οι σύγχρονες ανέσεις υπαινίσσονται, αλλά πριν από ένα τελικό λίφτινγκ καθιστά αγνώριστο αυτό το βασικό προϊόν του Silk Road– είναι η ώρα να λάμψει το Ουζμπεκιστάν.
Είδη πρώτης ανάγκης
Ο Τζέιμς Ντρέιβεν ταξίδεψε ως επισκέπτης του Silk Road Samarkand (silkroad-samarkand.com) το 2023. Το φθηνότερο από τα ξενοδοχεία του, το Wellness Park Hotel Turon, έχει δωμάτια από 42 £ ανά διανυκτέρευση. Οι νέες πτήσεις της Uzbekistan Airways από Gatwick προς Σαμαρκάνδη κοστίζουν 545 £ μετ’ επιστροφής. Η Turkish Airlines (turkishairlines.com) προσφέρει επίσης πτήσεις μέσω Κωνσταντινούπολης από περίπου 500 £ μετ’ επιστροφής.