Ρεκόρ θερμότητας, ρεκόρ εκπομπών, ρεκόρ κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων. Ένα μήνα πριν από το Cop28, ο κόσμος απέχει περισσότερο από ποτέ από την επίτευξη των κοινών του κλιματικών στόχων. Η ρίζα όλων αυτών των προβλημάτων, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, βρίσκεται στην ανθρώπινη «κρίση συμπεριφοράς», ένας όρος που επινοήθηκε από μια διεπιστημονική ομάδα επιστημόνων.
«Έχουμε χειραγωγηθεί κοινωνικά τον εαυτό μας, όπως ακριβώς έχουμε δημιουργήσει γεωμηχανική τον πλανήτη», λέει ο Joseph Merz, επικεφαλής συγγραφέας μιας νέας εργασίας που υποστηρίζει ότι η κατάρρευση του κλίματος είναι σύμπτωμα οικολογικής παραβίασης, που προκαλείται με τη σειρά της από συνειδητή εκμετάλλευση που προκαλείται από την ανθρώπινη συμπεριφορά.
«Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τους τρόπους με τους οποίους μας χειραγωγούν», λέει ο Merz, συνιδρυτής του Ινστιτούτου Merz, ενός οργανισμού που ερευνά τις συστημικές αιτίες της κλιματικής κρίσης και τρόπους αντιμετώπισης αυτών των αιτιών.
Ο Merz και οι συνεργάτες του πιστεύουν ότι οι περισσότερες κλιματικές «λύσεις» που έχουν προταθεί μέχρι στιγμής αντιμετωπίζουν μόνο τα συμπτώματα και όχι τη βασική αιτία της κρίσης. Λένε ότι αυτό οδηγεί σε αύξηση των τριών «μοχλών» της υπερβολής: κατανάλωση, σπατάλη και πληθυσμό.
Ισχυρίζονται ότι πολλές άλλες καινοτομίες είναι απλώς ένα βοήθημα, εάν η ανάγκη για πόρους δεν μειωθεί. «Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή και να κάνουμε την υπέρβαση χειρότερη», λέει ο Merz. «Το υλικό αποτύπωμα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν συζητείται επικίνδυνα. Αυτά τα ενεργειακά πάρκα πρέπει να ξαναχτίζονται κάθε μερικές δεκαετίες – δεν θα λύσουν το μεγαλύτερο πρόβλημα εάν δεν αντιμετωπίσουμε τη ζήτηση».
Ο όρος “Υπέρβαση” αναφέρεται στο πόση γη χρησιμοποιεί η ανθρώπινη κοινωνία για να συντηρηθεί – ή να αναπτυχθεί. Η ανθρωπότητα θα χρειαζόταν επί του παρόντος 1,7 Γη για να διατηρήσει την κατανάλωση πόρων σε επίπεδο που μπορεί να αναγεννήσει τη βιοχωρητικότητα του πλανήτη.
Ενώ η συζήτηση για το κλίμα συχνά επικεντρώνεται στις εκπομπές άνθρακα, η εστίαση στις υπερβάσεις επικεντρώνεται στην κατανάλωση υλικών, την παραγωγή απορριμμάτων και την ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας, τα οποία επηρεάζουν τη βιόσφαιρα της Γης.
«Ουσιαστικά, το Overshoot είναι μια κρίση ανθρώπινης συμπεριφοράς», λέει ο Merz. «Για δεκαετίες ζητάμε από τους ανθρώπους να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους χωρίς να πούμε «Άλλαξε τη συμπεριφορά σου». Πάντα λέγαμε: «Να είστε πιο φιλικοί προς το περιβάλλον» ή «Πετάξτε λιγότερο», αλλά τώρα όλα τα πράγματα που καθορίζουν τη συμπεριφορά έχουν αλλάξει προς την άλλη κατεύθυνση. Όλες αυτές οι λεπτές και όχι τόσο λεπτές ενδείξεις οδηγούσαν κυριολεκτικά στην αντίθετη κατεύθυνση – και αναρωτιόμασταν γιατί δεν άλλαζε τίποτα».
Το άρθρο εξετάζει πώς η νευροψυχολογία, τα κοινωνικά σήματα και οι κανόνες έχουν χρησιμοποιηθεί για να οδηγήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά που αυξάνει τις οικονομίες, από την κατανάλωση αγαθών έως τη δημιουργία μεγάλων οικογενειών. Οι συγγραφείς προτείνουν ότι οι αρχαίες ενορμήσεις να ανήκεις σε μια φυλή, να σηματοδοτεί το καθεστώς ή να προσελκύει έναν σύντροφο έχουν επιλεγεί από στρατηγικές μάρκετινγκ για τη δημιουργία συμπεριφορών που δεν είναι συμβατές με έναν βιώσιμο κόσμο.
«Οι άνθρωποι είναι τα θύματα – μας έχουν εκμεταλλευτεί τόσο πολύ που βρισκόμαστε σε κρίση. Αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιούνται για να μας οδηγήσουν στην εξαφάνιση», λέει η εξελικτική συμπεριφορική οικολόγος και συν-συγγραφέας της μελέτης Phoebe Barnard. «Γιατί να μην τα χρησιμοποιήσετε για να οικοδομήσουμε έναν πραγματικά βιώσιμο κόσμο;»
Μόνο το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού είναι υπεύθυνο για σχεδόν τα τρία τέταρτα των εκπομπών. Οι συγγραφείς προτείνουν ότι η καλύτερη στρατηγική για την καταπολέμηση της παραβίασης θα ήταν να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία των βιομηχανιών μάρκετινγκ, μέσων ενημέρωσης και ψυχαγωγίας σε μια εκστρατεία για να επαναπροσδιορίσουμε τους κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες μας με ένταση υλικού.
«Μιλάμε για την αντικατάσταση αυτού που οι άνθρωποι προσπαθούν να σηματοδοτήσουν, τι θέλουν να πουν για τον εαυτό τους. Αυτή τη στιγμή τα σήματα μας έχουν πολύ υψηλό υλικό αποτύπωμα – τα ρούχα μας συνδέονται με την κατάσταση και τον πλούτο, τα υλικά τους προέρχονται από όλο τον κόσμο, τις περισσότερες φορές αποστέλλονται στη Νοτιοανατολική Ασία και στη συνέχεια αποστέλλονται εδώ, μόνο για να αντικατασταθούν από την επόμενη σεζόν Τάσεις . Τα πράγματα στα οποία οι άνθρωποι μπορούν να αποδώσουν καθεστώς είναι τόσο ρευστά που θα μπορούσαμε να αντικαταστήσουμε τα πάντα με πράγματα που ουσιαστικά δεν έχουν υλικό αποτύπωμα – ή καλύτερα, ένα οικολογικά θετικό αποτύπωμα».
Το Ινστιτούτο Merz λειτουργεί ένα εργαστήριο συμπεριφοράς υπέρβασης όπου γίνονται εργασίες για παρεμβάσεις κατά της υπέρβασης. Ένα από αυτά προσδιορίζει «συμπεριφορικούς παράγοντες επιρροής», όπως σεναριογράφους, προγραμματιστές ιστού και μηχανικούς αλγορίθμων, οι οποίοι προωθούν ορισμένα κοινωνικά πρότυπα και θα μπορούσαν να εργαστούν σχετικά γρήγορα και ακίνδυνα για να αναδιαμορφώσουν την κοινωνία ενθαρρύνοντας νέες συμπεριφορές.
Το άρθρο συζητά την τεράστια επιτυχία του έργου του Κέντρου Πολυμέσων Πληθυσμού, μια πρωτοβουλία που δημιουργεί επικρατούσα ψυχαγωγία για να οδηγήσει σε αλλαγές συμπεριφοράς γύρω από την αύξηση του πληθυσμού και ακόμη και τη βία με βάση το φύλο. Στις χώρες όπου μεταδόθηκαν οι τηλενουβέλες και οι ραδιονουβέλες του κέντρου, τα ποσοστά γεννήσεων έχουν μειωθεί.
Δεδομένης της πρόσφατης ιστορίας της ευγονικής και της εθνοκάθαρσης που εφαρμόζεται σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο, η αύξηση του πληθυσμού είναι ένα δύσκολο ζήτημα. Αλλά ο Merz και οι συνάδελφοί του επιμένουν ότι είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί το ζήτημα επειδή η αύξηση του πληθυσμού τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει εξαλείψει τα περισσότερα από τα κλιματικά οφέλη από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την αποδοτικότητα.
«Ειλικρινά, είναι ζήτημα απελευθέρωσης των γυναικών», λέει ο Barnard. «Τα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης οδηγούν σε χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων. Ποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι είναι ενάντια στην εκπαίδευση των κοριτσιών – και αν ναι, γιατί;»
Η ομάδα ζητά περισσότερη διεπιστημονική έρευνα σε αυτό που αποκαλούν «κρίση της ανθρώπινης συμπεριφοράς» και μια συντονισμένη προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των κοινωνικών μας κανόνων και επιθυμιών που οδηγούν στην υπερκατανάλωση. Όταν ρωτήθηκαν για την ηθική μιας τέτοιας καμπάνιας, οι Merz και Barnard επισημαίνουν ότι οι εταιρείες παλεύουν για την προσοχή των καταναλωτών κάθε δευτερόλεπτο της ημέρας.
«Είναι ηθικό να εκμεταλλευόμαστε την ψυχολογία μας για να ωφελήσουμε ένα οικονομικό σύστημα που καταστρέφει τον πλανήτη;» ρωτά ο Μπάρναρντ. «Η δημιουργικότητα και η καινοτομία οδηγούν την υπερκατανάλωση. Το σύστημα μας οδηγεί στην αυτοκτονία. Έχει να κάνει με την κατάκτηση, τα δικαιώματα, τον μισογυνισμό, την αλαζονεία και έρχεται σε ένα βρωμερό πακέτο που μας οδηγεί στα όρια».
Η ομάδα πιστεύει ακράδαντα ότι οι λύσεις που δεν αντιμετωπίζουν τους υποκείμενους παράγοντες των οικονομιών μας που βασίζονται στην ανάπτυξη θα επιδεινώσουν την κρίση υπέρβασης.
«Ό,τι γνωρίζουμε και αγαπάμε διακυβεύεται», λέει ο Barnard. «Ένας κατοικήσιμος πλανήτης και ένας ειρηνικός πολιτισμός έχουν και τα δύο αξία, και πρέπει να έχουμε επίγνωση της χρήσης εργαλείων με ηθικό και βασισμένο στη δικαιοσύνη τρόπο». Αυτό δεν αφορά μόνο την ανθρωπότητα. Αυτό αφορά κάθε άλλο είδος στον πλανήτη. Αυτό αφορά τις μελλοντικές γενιές».
«Με απογοητεύει όταν οι άνθρωποι κάθονται παράλυτοι και σκέφτονται «Τι πρέπει να κάνω;» Ή τι πρέπει να κάνουμε; Παντού υπάρχουν ηθικοί κίνδυνοι. Πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα παρέμβουμε ώστε εμείς ως ανθρωπότητα να συνεχίσουμε να προχωράμε μπροστά, γιατί αυτή τη στιγμή όλα είναι σχεδιασμένα για να μας κλέψουν την ανθρωπιά μας».