Λίγο μετά την τελετή έναρξης των συνομιλιών των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα το 2023 στο Ντουμπάι, αντιπρόσωποι από όλο τον κόσμο ξεσήκωσαν χειροκροτήματα για να γιορτάσουν την πολυαναμενόμενη συμφωνία για τη σύσταση ταμείου ζημιών για να βοηθηθούν οι ευάλωτες χώρες να ανακάμψουν από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα.
Αλλά το χειροκρότημα μπορεί να μην είναι ακόμη δικαιολογημένο. Η ίδια η συμφωνία εξακολουθεί να αφήνει μεγάλη αναποφασιστικότητα και προκαλεί κριτική από τους υποστηρικτές της κλιματικής δικαιοσύνης και τις κοινότητες της πρώτης γραμμής.
Διδάσκω παγκόσμια περιβαλλοντική πολιτική και κλιματική δικαιοσύνη και παρακολουθώ και παρακολουθώ αυτές τις διαπραγματεύσεις για πάνω από μια δεκαετία για την αντιμετώπιση των αιτημάτων για δίκαιες λύσεις για το κλίμα, συμπεριλαμβανομένης της αποζημίωσης για απώλειες και ζημιές για χώρες που έχουν συμβάλει λιγότερο στην κλιματική αλλαγή.
Μια σύντομη ιστορία απώλειας και ζημίας
Η απόφαση στη διάσκεψη για το κλίμα COP27 το 2022 να δημιουργηθεί τελικά ένα ταμείο ζημιών και ζημιών χαρακτηρίστηκε συχνά ως «ανακάλυψη». Πολλές χώρες ήταν ευχαριστημένες με αυτή τη συμφωνία που καθυστερούσε πολύ – ήρθε 31 χρόνια αφότου το Βανουάτου, ένα μικρό αρχιπέλαγος στον Ειρηνικό, πρότεινε για πρώτη φορά αποζημίωση για απώλειες και ζημιές από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας που σχετίζεται με το κλίμα σε προηγούμενες διαπραγματεύσεις.
Ωστόσο, η συμφωνία ήταν μόνο ένα πλαίσιο. Οι περισσότερες λεπτομέρειες αφέθηκαν σε μια μεταβατική επιτροπή που συνήλθε αργότερα το 2023 για να διαβιβάσει συστάσεις σχετικά με αυτό το νέο ταμείο στο COP28. Μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών που παρουσιάστηκε στη δεύτερη συνεδρίαση της επιτροπής διαπίστωσε ότι η χρηματοδότηση από τα πλούσια κράτη για να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες να προσαρμοστούν στις καταστροφές της κλιματικής αλλαγής αυξήθηκε κατά 65% στα 49 δισεκατομμύρια δολάρια από το 2019 έως το 2020. Αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από τα 160 έως 340 δισεκατομμύρια δολάρια που εκτιμά ο ΟΗΕ ότι θα χρειαστούν ετησίως έως το 2030.
Καθώς συνεχίζονταν οι συναντήσεις, οι αναπτυσσόμενες χώρες πρότειναν να γίνει το ταμείο ανεξάρτητο, με μεγάλη επιφυλακτικότητα για τη χρήση τοκοφόρων δανείων από παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που άφησαν πολλές χώρες χαμηλού εισοδήματος βυθισμένες στο χρέος. Ωστόσο, οι ανεπτυγμένες χώρες επέμειναν να στεγαστεί το ταμείο στην Παγκόσμια Τράπεζα και διατήρησαν τις συστάσεις μέχρι λίγο πριν από την COP28.
Ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες
Ενώ οποιαδήποτε συμφωνία για τη χρηματοδότηση των ζημιών από τις κλιματικές καταστροφές θα απεικονιζόταν σίγουρα ως μια ιστορική νίκη, περαιτέρω έρευνα προτείνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με δισταγμό και έλεγχο.
Πρώτον, το ταμείο δεν παρέχει πληροφορίες σχετικά με το μέγεθος, τους οικονομικούς στόχους ή τη μέθοδο χρηματοδότησής του. Αντίθετα, η απόφαση απλώς «προσκαλεί» τα ανεπτυγμένα έθνη να «πάρουν την ηγεσία» στην παροχή χρηματοδότησης και υποστήριξης και ενθαρρύνει άλλα μέρη να εμπλακούν. Επίσης, δεν διευκρινίζει ποιες χώρες είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση, δηλώνοντας αόριστα ότι καλύπτει «οικονομικές και μη οικονομικές απώλειες και ζημιές που σχετίζονται με τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, συμπεριλαμβανομένων ακραίων καιρικών φαινομένων και γεγονότων βραδείας έναρξης».
Μέχρι στιγμής οι υποσχέσεις ήταν απογοητευτικές.
Οι πρώιμοι υπολογισμοί δεσμεύσεων είναι λίγο πάνω από 650 εκατομμύρια δολάρια, με τη Γερμανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να υπόσχονται 100 εκατομμύρια δολάρια και το Ηνωμένο Βασίλειο να δεσμεύουν 75 εκατομμύρια δολάρια. Συγκριτικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ένας από τους μεγαλύτερους ρυπαντές του κλίματος, έχουν υποσχεθεί μόλις 17,5 εκατομμύρια δολάρια. Είναι ένα συγκλονιστικά χαμηλό σημείο εκκίνησης.
Επιπλέον, κάθε αντίληψη ότι αυτό το ταμείο αντιπροσωπεύει ευθύνη ή αποζημίωση εκ μέρους των ανεπτυγμένων χωρών – μείζον πρόβλημα για χώρες με μακρά ιστορία ρύπανσης από άνθρακα – έχει αφαιρεθεί εντελώς. Στην πραγματικότητα, υποδηλώνει ότι η απάντηση σε απώλεια και ζημιά βασίζεται στη συνεργασία.
Σε μια σπάνια νίκη για τις αναπτυσσόμενες χώρες, η χρηματοδότηση διατέθηκε σε όλες τις χώρες – ακόμη και σε υποεθνικό και τοπικό επίπεδο – αλλά με δείκτες απόδοσης ακόμη απροσδιόριστους.
Εκφράστηκαν περαιτέρω ανησυχίες σχετικά με τον προσωρινό φορέα υποδοχής του ταμείου – την Παγκόσμια Τράπεζα. Στην πραγματικότητα, η απόφαση για ένα ίδρυμα υποδοχής ήταν ένα από τα κολλήματα που παραλίγο να εκτροχιάσει τις προηγούμενες συζητήσεις.
Από τη μία πλευρά, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα βιομηχανικά έθνη επέμειναν να στεγάζεται το ταμείο στην Παγκόσμια Τράπεζα, της οποίας ήταν πάντα επικεφαλής ένας Αμερικανός και έχει ιστορία φιλοδυτικών πολιτικών. Ωστόσο, οι αναπτυσσόμενες χώρες αντιστάθηκαν στη συμμετοχή της Παγκόσμιας Τράπεζας λόγω της ιστορικής της εμπειρίας με τα προγράμματα δανειοδότησης και διαρθρωτικής προσαρμογής και τον μακροχρόνιο ρόλο της Τράπεζας στη χρηματοδότηση της εξερεύνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου ως ακρογωνιαίο λίθο των αναπτυξιακών προσπαθειών.
Μετά από ένα αδιέξοδο και τις προσπάθειες των ΗΠΑ να εμποδίσουν τη συναίνεση, επιτεύχθηκε συμβιβασμός για τη στέγαση του ταμείου στην Παγκόσμια Τράπεζα για τέσσερα χρόνια, με προστατευτικά κιγκλιδώματα για να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία και ο αντίκτυπός του. Μετά από αυτό το παράθυρο, η δομή υποδοχής θα επανεξεταστεί, με αποτέλεσμα είτε ένα πλήρως ανεξάρτητο ταμείο είτε μια συνέχιση υπό την Παγκόσμια Τράπεζα.
Οι επικριτές αυτής της διαδρομής φοβούνται ότι ο συμβιβασμός θα μπορούσε να οδηγήσει σε μόνιμη κατάσταση φιλοξενίας.
Και υπάρχουν και άλλα προβλήματα, όπως η σύνθεση του συμβουλίου του ταμείου, το οποίο επιτρέπει μόνο εθνικούς εκπροσώπους, αλλά όχι εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, όπως οι αυτόχθονες ομάδες, όπως ζήτησαν οι αναπτυσσόμενες χώρες. Η έκταση της επιτρεπόμενης χρηματοδότησης είναι επίσης ανοιχτή. Στην αόριστη κατάσταση του ταμείου, ανοίγει την πόρτα στις χώρες να υπολογίζουν τα ιδιωτικά δάνεια, τα δάνεια υπό όρους εισαγωγής και ακόμη και τη χρηματοδότηση από τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων ως μέρος των υποχρεώσεών τους για χρηματοδότηση απωλειών και ζημιών, καθώς αυτή η βιομηχανία συνεχίζει να τροφοδοτεί την κλιματική ζημιά.
Τι θα γίνει μετά από το 2024;
Μέχρι σήμερα, η διεθνής κοινότητα για το κλίμα δεν έχει σταθερό ιστορικό όσον αφορά τις υποσχέσεις χρηματοδότησης για το κλίμα. Κάθε διαδοχικό ταμείο –από το Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα, το οποίο υποστηρίζει πράσινα έργα στις αναπτυσσόμενες χώρες, μέχρι το Ταμείο Προσαρμογής, το οποίο ενισχύει την κλιματική ανθεκτικότητα των πιο ευάλωτων χωρών– υποχρηματοδοτήθηκε από την αρχή θλιβερά.
Το 2021, ολόκληρο το οικοσύστημα χρηματοδότησης για το κλίμα, από τις εθνικές δεσμεύσεις έως τις ιδιωτικές επενδύσεις, ανήλθε συνολικά σε 850 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτό το ποσό πρέπει να είναι πιο κοντά στα 4,3 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Ο στόχος αυτός αντιπροσωπεύει ετήσια ανάπτυξη 20% μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας – σημαντική αύξηση σε σύγκριση με τα τελευταία χρόνια.
Από το 2011 έως το 2020, η συνολική χρηματοδότηση για το κλίμα αυξήθηκε μόλις κατά 7% ετησίως. Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, όχι μόνο οι αναπτυσσόμενες και οι πιο ευάλωτες χώρες θα χάσουν την εμπιστοσύνη τους σε αυτή τη διαδικασία, αλλά θα αυξηθεί μόνο η ανάγκη για χρηματοδότηση απωλειών και ζημιών.
Το διοικητικό συμβούλιο του νέου ταμείου πρέπει να πραγματοποιήσει την πρώτη του συνεδρίαση έως τις 31 Ιανουαρίου 2024. Αν και αυτή η πρώιμη χρονική στιγμή είναι αξιέπαινη, οι ξηρασίες θα συνεχίσουν να σκοτώνουν τις καλλιέργειες και οι καταιγίδες θα συνεχίσουν να πλημμυρίζουν σπίτια καθώς το νέο ταμείο πραγματοποιεί άλλη μια σειρά συναντήσεων για να καθορίσει ποιος πληροί τις προϋποθέσεις, πώς να υποβάλει αίτηση και πώς και πότε θα διατεθούν πραγματικά τα κονδύλια;
Ο ερευνητής Will Erens, μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, συνέβαλε σε αυτό το άρθρο.
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύτηκε από το The Conversation, έναν μη κερδοσκοπικό, ανεξάρτητο ειδησεογραφικό οργανισμό που σας φέρνει γεγονότα και αναλύσεις για να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τον περίπλοκο κόσμο μας.
Το έγραψε ο: Shannon Gibson, USC Dornsife College of Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών.
Διαβάστε περισσότερα:
Η Shannon Gibson είναι μέλος του Global Justice Ecology Project.