Είκοσι έξι χρόνια. Περνάμε περίπου τόσο πολύ χρόνο της ζωής μας στον ύπνο. Οι επιστήμονες προσπαθούσαν να εξηγήσουν γιατί αφιερώνουμε τόσο πολύ χρόνο στον ύπνο τουλάχιστον από τους αρχαίους Έλληνες, αλλά η καταγραφή των ακριβών λειτουργιών του ύπνου έχει αποδειχθεί δύσκολη.
Την τελευταία δεκαετία, το ενδιαφέρον των ερευνητών για τη φύση και τη λειτουργία του ύπνου έχει αυξηθεί σημαντικά. Νέα πειραματικά μοντέλα σε συνδυασμό με τεχνολογικές εξελίξεις και αναλυτικές τεχνικές μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε μια βαθύτερη εικόνα του εγκεφάλου που κοιμάται. Εδώ είναι μερικές από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στην επιστήμη του ύπνου.
1. Γνωρίζουμε περισσότερα για το διαυγές όνειρο
Η νευροεπιστημονική μελέτη του ονείρου δεν είναι πλέον περιθωριακό φαινόμενο, αλλά είναι πλέον ευρέως διαδεδομένη.
Σε μια μελέτη του 2017, Αμερικανοί ερευνητές ξυπνούσαν τους συμμετέχοντες σε τακτά χρονικά διαστήματα τη νύχτα και τους ρωτούσαν τι περνούσε από το μυαλό τους πριν από την κλήση αφύπνισης. Μερικές φορές οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να θυμηθούν κανένα όνειρο. Στη συνέχεια, η ομάδα της μελέτης εξέτασε τι συνέβαινε στον εγκέφαλο των συμμετεχόντων λίγο πριν ξυπνήσουν.
Η ανάκληση του περιεχομένου των ονείρων από τους συμμετέχοντες συνδέθηκε με αυξημένη δραστηριότητα στην οπίσθια καυτή ζώνη, μια περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται στενά με τη συνείδηση. Οι ερευνητές μπόρεσαν να προβλέψουν την παρουσία ή την απουσία εμπειριών ονείρων παρακολουθώντας αυτή τη ζώνη σε πραγματικό χρόνο.
Μια άλλη συναρπαστική εξέλιξη στην έρευνα των ονείρων είναι η μελέτη των διαυγών ονείρων, στα οποία κάποιος γνωρίζει ότι ονειρεύεται. Μια μελέτη του 2021 βρήκε αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ ενός ονειροπόλου και ενός ερευνητή. Σε αυτό το πείραμα, οι συμμετέχοντες έδωσαν σήμα στον ερευνητή ότι ονειρεύονταν κινώντας τα μάτια τους σε ένα προκαθορισμένο μοτίβο.
Ο ερευνητής διάβασε μαθηματικά προβλήματα (τι είναι οκτώ μείον έξι;). Ο ονειροπόλος μπόρεσε να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση με κινήσεις των ματιών. Οι ονειροπόλοι ήταν ακριβείς, υποδηλώνοντας ότι είχαν πρόσβαση σε εξελιγμένες γνωστικές λειτουργίες. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν πολυυπνογραφία, η οποία παρακολουθεί τις λειτουργίες του σώματος όπως η αναπνοή και η εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του ύπνου, για να επιβεβαιώσουν ότι οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν.
Αυτές οι ανακαλύψεις έχουν ενθουσιάσει τους ερευνητές των ονείρων για το μέλλον του «διαδραστικού ονείρου», όπως η εξάσκηση μιας δεξιότητας ή η επίλυση ενός προβλήματος σε ένα όνειρο.
Διαβάστε περισσότερα: Ενώ ονειρευόμαστε, μπορούμε να ακούμε τον κόσμο που ξυπνάει – Podcast
2. Ο εγκέφαλός μας αναπαράγει αναμνήσεις ενώ κοιμόμαστε
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τις πρώτες ενδείξεις ότι ο ύπνος βελτιώνει τη μνήμη μας. Ωστόσο, μια ανασκόπηση του 2023 πρόσφατης έρευνας έδειξε ότι οι αναμνήσεις που σχηματίζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας επανενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Οι ερευνητές το ανακάλυψαν χρησιμοποιώντας τεχνικές μηχανικής μάθησης για να «αποκωδικοποιήσουν» τα περιεχόμενα του εγκεφάλου που κοιμάται.
Μια μελέτη του 2021 διαπίστωσε ότι οι αλγόριθμοι εκπαίδευσης για τη διάκριση διαφορετικών αναμνήσεων ενώ είστε ξύπνιοι καθιστούν δυνατή την επανεμφάνιση των ίδιων νευρικών μοτίβων στον εγκέφαλο που κοιμάται. Μια άλλη μελέτη, επίσης από το 2021, διαπίστωσε ότι όσο πιο συχνά αυτά τα μοτίβα επανεμφανίζονται κατά τη διάρκεια του ύπνου, τόσο μεγαλύτερο είναι το όφελος της μνήμης.
Χρησιμοποιώντας άλλες προσεγγίσεις, οι επιστήμονες μπόρεσαν να επανενεργοποιήσουν συγκεκριμένες αναμνήσεις παίζοντας ήχους που σχετίζονται με την εν λόγω μνήμη ενώ οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν. Μια μετα-ανάλυση 91 πειραμάτων του 2020 διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες των οποίων η μνήμη ελέγχθηκε μετά τον ύπνο θυμήθηκαν περισσότερα ερεθίσματα των οποίων οι ήχοι παίζονταν κατά τη διάρκεια του ύπνου από τα ερεθίσματα ελέγχου των οποίων οι ήχοι δεν παίζονταν.
Έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι ο ύπνος ενισχύει τη μνήμη για τις πιο σημαντικές πτυχές μιας εμπειρίας, αναδομεί τις αναμνήσεις μας για να σχηματίσουν πιο συνεκτικές αφηγήσεις και μας βοηθά να βρούμε λύσεις σε προβλήματα που μας καθηλώνουν. Η επιστήμη δείχνει ότι ο ύπνος σε αυτό βοηθά πραγματικά.
3. Ο ύπνος κρατά το μυαλό μας υγιές
Όλοι γνωρίζουμε ότι η έλλειψη ύπνου μας κάνει να νιώθουμε άσχημα. Εργαστηριακές μελέτες της στέρησης ύπνου, στις οποίες οι ερευνητές κράτησαν εθελοντές συμμετέχοντες ξύπνιους όλη τη νύχτα, συνδυάστηκαν με λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου για να ζωγραφίσουν μια λεπτομερή εικόνα του εγκεφάλου που στερείται ύπνου. Αυτές οι μελέτες έχουν δείξει ότι η έλλειψη ύπνου διαταράσσει σοβαρά τη συνδεσιμότητα μεταξύ των διαφορετικών δικτύων του εγκεφάλου. Αυτές οι αλλαγές περιλαμβάνουν μια διάσπαση της συνδεσιμότητας μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τον γνωστικό έλεγχο και μια αύξηση σε αυτές που εμπλέκονται στην επεξεργασία απειλών και συναισθημάτων.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ο εγκέφαλος που στερείται ύπνου απορροφά πιο δύσκολα νέες πληροφορίες, δυσκολεύεται να ρυθμίσει τα συναισθήματα και δεν μπορεί να καταστείλει τις ενοχλητικές σκέψεις. Η έλλειψη ύπνου μπορεί ακόμη και να σας κάνει λιγότερο πιθανό να βοηθήσετε άλλους ανθρώπους. Αυτά τα ευρήματα μπορεί να εξηγήσουν γιατί η κακή ποιότητα ύπνου είναι τόσο συχνή στην κακή ψυχική υγεία.
4. Ο ύπνος μας προστατεύει από νευροεκφυλιστικές ασθένειες
Αν και φυσικά κοιμόμαστε λιγότερο καθώς γερνάμε, αυξανόμενα στοιχεία δείχνουν ότι τα προβλήματα ύπνου νωρίτερα στη ζωή αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας.
Η συσσώρευση του β-αμυλοειδούς, ενός μεταβολικού απόβλητου προϊόντος, είναι ένας από τους μηχανισμούς που κρύβουν τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Τον τελευταίο καιρό έχει αποδειχθεί ότι ο βαθύς, αδιατάρακτος ύπνος είναι καλός για την απομάκρυνση αυτών των τοξινών από τον εγκέφαλο. Η στέρηση ύπνου αυξάνει τον ρυθμό συσσώρευσης του β-αμυλοειδούς σε μέρη του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για τη μνήμη, όπως ο ιππόκαμπος. Μια διαχρονική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2020 διαπίστωσε ότι τα προβλήματα ύπνου συσχετίστηκαν με υψηλότερα ποσοστά συσσώρευσης β-αμυλοειδούς σε μια παρακολούθηση τέσσερα χρόνια αργότερα. Σε μια άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022, οι παράμετροι ύπνου προέβλεπαν το ποσοστό γνωστικής έκπτωσης των συμμετεχόντων τα επόμενα δύο χρόνια.
5. Μπορούμε να χειριστούμε τον ύπνο
Τα καλά νέα είναι ότι η έρευνα αναπτύσσει θεραπείες που προάγουν τον καλύτερο ύπνο και αυξάνουν τα θετικά του αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, η European Sleep Research Society και η American Academy of Sleep Medicine συνιστούν τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία για την αϋπνία (CBT-I). Το CBT-I λειτουργεί εντοπίζοντας σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που συμβάλλουν στην αϋπνία και στη συνέχεια τροποποιώντας τα για να προάγουν τον ύπνο.
Το 2022, μια εφαρμογή CBT-I έγινε η πρώτη ψηφιακή θεραπεία που συνιστάται για θεραπεία στο NHS από το Εθνικό Ινστιτούτο Αριστείας Υγείας και Φροντίδας της Αγγλίας.
Αυτές οι παρεμβάσεις μπορούν επίσης να βελτιώσουν άλλες πτυχές της ζωής μας. Μια μετα-ανάλυση 65 κλινικών δοκιμών του 2021 διαπίστωσε ότι η βελτίωση του ύπνου με CBT-I μείωσε τα συμπτώματα της κατάθλιψης, του άγχους, του μηρυκασμού και του στρες.
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το αρχικό άρθρο.
Ο Dan Denis λαμβάνει χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας Horizon 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο της συμφωνίας επιχορήγησης Marie Skłodowska-Curie No. 101028886.