Τυλιγμένο σε στρώσεις τζιν, η Σαντλίν Τσαρλς περπατά στον αμμώδη διάδρομο ανάμεσα σε σωρούς από πεταμένα ρούχα και ελαστικά στην έρημο Ατακάμα της Χιλής. Η στολή του είναι φτιαγμένη από αντικείμενα που βρέθηκαν στους γύρω σωρούς σκουπιδιών, τα οποία είναι τόσο τεράστια που φαίνονται από το διάστημα. Σχεδόν όλα τα απόβλητα προέρχονται από χώρες που βρίσκονται χιλιάδες μίλια μακριά, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Κίνας, της Νότιας Κορέας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Κάθε χρόνο αποστέλλονται στη Χιλή 60.000 τόνοι μεταχειρισμένων ρούχων. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΗΕ, η Χιλή είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας μεταχειρισμένων ενδυμάτων στον κόσμο. Μερικά από αυτά τα ρούχα μεταπωλούνται σε αγορές μεταχειρισμένων, αλλά τουλάχιστον 39.000 τόνοι καταλήγουν παράνομα στην έρημο Ατακάμα. Ένας από τους πιο δημοφιλείς ταξιδιωτικούς προορισμούς της χώρας, η έρημος είναι διάσημη για την απόκοσμη ομορφιά της και τις ευκαιρίες παρατήρησης των άστρων. Αλλά για όσους μένουν κοντά στις χωματερές, έχει γίνει τόπος καταστροφής.
«Αυτό το μέρος χρησιμοποιείται ως παγκόσμια ζώνη θυσίας όπου τα απόβλητα φτάνουν από διάφορα μέρη του κόσμου και καταλήγουν γύρω από τον δήμο του Alto Hospicio», λέει η Ángela Astudillo, συνιδρυτής του Desierto Vestido, μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης που στοχεύει να συγκεντρώσει συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αποβλήτων. «Συσσωρεύεται σε διάφορες περιοχές, καίγεται και επίσης θάβεται.
«Ο τρόπος που μας έχει επηρεάσει περισσότερο είναι το στίγμα, καθώς μας παρουσιάζουν ως ένα από τα πιο βρώμικα και άσχημα μέρη στον κόσμο».
Ο Astudillo, 27 ετών, ζει πέντε λεπτά με το αυτοκίνητο από μια από τις περίπου 160 χωματερές της περιοχής. Βλέπει φορτηγά γεμάτα σκουπίδια να περνούν και αναπνέει τακτικά τον καπνό από τις φωτιές που καίνε ρούχα. Έχει δεχθεί απειλές για το έργο της που τεκμηριώνει το θέμα.
«Είναι λυπηρό γιατί αυτό συμβαίνει εδώ και πολύ καιρό και οι άνθρωποι που ζουν εδώ δεν μπορούν να κάνουν τίποτα γιατί μας θέτει σε κίνδυνο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να καταγγείλουμε αυτό που συμβαίνει και να μείνουμε αδρανείς», λέει.
Για να καταπολεμήσει αυτό το αίσθημα αδυναμίας, η οργάνωσή της συνεργάστηκε με το Fashion Revolution Brazil, ένα κίνημα ακτιβιστών μόδας, και το Artplan, μια βραζιλιάνικη διαφημιστική εταιρεία, για να οργανώσει μια επίδειξη μόδας ανάμεσα στα σκουπίδια για να ευαισθητοποιήσει την πραγματικότητα με την οποία ζει και να ενισχύσει τους, απεικονίζουν τι μπορεί να γίνει από τα απόβλητα.
Η Maya Ramos, μια στυλίστρια και εικαστικός από την πολιτεία του Σάο Πάολο της Βραζιλίας, σχεδίασε μια συλλογή τον Απρίλιο που φορέθηκε από οκτώ μοντέλα από τη Χιλή στην επίδειξη μόδας που ονομάζεται Atacama Fashion Week 2024. Τα σχέδια είναι ήδη σε εξέλιξη για μια εκδήλωση του 2025.
-
Η Βραζιλιάνα στυλίστρια Maya Ramos σχεδίασε τη συλλογή – γύρω από το θέμα των τεσσάρων στοιχείων της γης, της φωτιάς, του αέρα και του νερού – από αντικείμενα που απορρίπτονται στον ιστότοπο
Από μακριά, ο 32χρονος Ράμος ανέθεσε στον Astudillo και σε άλλους να συλλέξουν είδη ένδυσης από χωματερές που θα ταίριαζαν στο θέμα των τεσσάρων στοιχείων – γη, φωτιά, αέρας και νερό. Αργότερα ταξίδεψε στην έρημο Ατακάμα για να φτιάξει τα ρούχα για το σόου, περνώντας 24 ώρες κόβοντας και ράβοντας τα ρούχα που συγκέντρωσε, καθώς και άλλα που βρήκε.
Κάθε στολή συμβολίζει διαφορετικούς τύπους ρύπανσης και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Το μονόχρωμο γκρι πουκάμισο του Charles ενσαρκώνει την περιβαλλοντική ρύπανση που προκαλείται από την ανεξέλεγκτη παραγωγή ρούχων. Τα κοψίματα τζιν, στρωμένα σαν πεταμένα σκουπίδια, συμβολίζουν σωρούς από ρούχα καλυμμένα με σκόνη της ερήμου, ενώ η ζώνη στο τζιν γιλέκο αντιπροσωπεύει τους περιορισμούς που θέτει αυτή η περιβαλλοντική αδικία στις ζωές των ανθρώπων στην περιοχή.
«Οι άνθρωποι εκεί ζουν στη φτώχεια και είναι επισφαλής. Η κατάσταση είναι επείγουσα», λέει ο Ράμος. «Το πρόβλημα δεν είναι απλώς η μόδα και η εφοδιαστική αλυσίδα. Είναι κοινωνικό πρόβλημα. Λόγω της έλλειψης σύνδεσης με τη φύση, οι άνθρωποι καταναλώνουν περισσότερα από όσα χρειάζονται με αχαλίνωτο ρυθμό».
Κατά μέσο όρο, κάθε καταναλωτής αγοράζει 60% περισσότερα ρούχα από ό,τι πριν από 20 χρόνια και παράγονται 92 εκατομμύρια τόνοι κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων κάθε χρόνο. Κάθε δευτερόλεπτο, το ισοδύναμο ενός φορτηγού ρούχων καταλήγει σε μια χωματερή κάπου στον κόσμο.
Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η βιομηχανία της μόδας είναι ένας από τους μεγαλύτερους ρυπαντές στον κόσμο, υπεύθυνος για το 20% περίπου των λυμάτων της Γης και περίπου το 10% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Καθώς η γρήγορη μόδα – φθηνά ρούχα που αγοράζονται και στη συνέχεια πετιούνται όταν αλλάζουν οι τάσεις – έχει αυξηθεί, ο όγκος των παραγόμενων ρούχων έχει αυξηθεί ενώ η ποιότητα έχει μειωθεί.
Ένας δημοφιλής τρόπος απόρριψης ρούχων στις ανεπτυγμένες χώρες είναι να τα δώσετε σε φιλανθρωπικά καταστήματα. Αλλά πολλές από αυτές τις δωρεές καταλήγουν σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου, όπου υπάρχει μεγάλο εμπόριο μεταχειρισμένων ρούχων και οι αρχές που λαμβάνουν αυτές τις αποστολές δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο ποσό.
Στην Άκρα, την πρωτεύουσα της Γκάνας, μπερδεμένα δίχτυα πλυντηρίων καλύπτουν την ακτή, ενώ βουνά από κλωστοϋφαντουργικά απορρίμματα έχουν συσσωρευτεί σε άλλο σημείο της πόλης. Η συγκλονιστική σκηνή στη βόρεια Χιλή έχει προσελκύσει όλο και περισσότερο την προσοχή τα τελευταία χρόνια. Το 2023, εικόνες με πεταμένα ρούχα από το διάστημα έγιναν viral.
Η πόλη Iquique στη βόρεια Χιλή φιλοξενεί ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια αφορολόγητων ειδών στη Νότια Αμερική. Όταν φτάνουν τα ρούχα, οι εισαγωγείς μαζεύονται και οι εργάτες ταξινομούν τα ρούχα.
Τα ανεπιθύμητα ρούχα καταλήγουν στα χέρια οδηγών φορτηγών που τα μεταφέρουν λίγα μίλια σε χώρους υγειονομικής ταφής έξω από το Alto Hospicio, μια αυξανόμενη κοινότητα περίπου 130.000 ανθρώπων. Εδώ περνά από έναν άλλο κύκλο διαλογής και μεταπώλησης σε μικρά καταστήματα ή στο La Quebradilla, μια τεράστια υπαίθρια αγορά με ζωηρό εμπόριο μεταχειρισμένων ρούχων.
Στη Χιλή απαγορεύεται η απόρριψη κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων σε νόμιμους χώρους υγειονομικής ταφής επειδή προκαλεί αστάθεια του εδάφους, επομένως τα αντικείμενα που δεν μπορούν να πουληθούν προορίζονται για την έρημο. Οι μάρκες που βρίσκονται συνήθως στην άμμο περιλαμβάνουν τα Zara, H&M, Calvin Klein, Levi’s, Wrangler, Nike και Adidas. Τα περισσότερα από αυτά είναι κατασκευασμένα από πολυεστέρα, ένα υλικό με βάση το πλαστικό που χρειάζεται έως και 200 χρόνια για να αποσυντεθεί. Η καύση αυτών των ενδυμάτων απελευθερώνει τοξικές αναθυμιάσεις που βλάπτουν το έδαφος, το στρώμα του όζοντος και την υγεία του τοπικού πληθυσμού.
Η Fernanda Simon, διευθύντρια της Fashion Revolution Brazil, λέει ότι υπάρχει ένα στοιχείο περιβαλλοντικού ρατσισμού και αποικιοκρατίας σε συστήματα όπου τα προϊόντα καταναλώνονται στον παγκόσμιο βορρά πριν απορριφθούν στον παγκόσμιο νότο. Οι πιο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού επηρεάζονται. Στο Alto Hospicio, μια από τις φτωχότερες πόλεις της Χιλής, οι άνθρωποι εισπνέουν αέρια όταν καίγονται ρούχα.
«Η Atacama είναι ένα παράδειγμα», λέει. «Έχουμε αυτό το όμορφο μέρος όπου ταξιδεύουν πολλοί άνθρωποι. Σχεδόν 50.000 τόνοι ρούχων έχουν πλέον πεταχτεί εκεί. Τα ρούχα προέρχονται από χώρες του παγκόσμιου Βορρά.
«Χρειαζόμαστε συστημική αλλαγή».
Ο Astudillo είπε ότι οι τοπικές αρχές έχουν επιβάλει πρόστιμα 180.000 πέσος (£ 150) σε άτομα που πιάστηκαν να πετούν σκουπίδια στην έρημο. Ωστόσο, λέει ότι παρακολουθούνται μόνο περιοχές κοντά σε σπίτια, επιβάλλονται ελάχιστα πρόστιμα και η απόρριψη σκουπιδιών συνεχίζεται αμείωτη.
Η χώρα έχει εφαρμόσει τον «Νόμο Διευρυμένης Ευθύνης Παραγωγού», ο οποίος δημιουργεί ένα νομικό πλαίσιο για τη διαχείριση των απορριμμάτων, καθιστώντας ταυτόχρονα τους εισαγωγείς υπεύθυνους για τα απόβλητα που παράγουν. Ωστόσο, τα ρούχα και τα υφάσματα δεν περιλαμβάνονται ακόμη.
Εν τω μεταξύ, όλο και περισσότερα ρούχα φτάνουν και η σπατάλη συνεχίζει να αυξάνεται.